Mijn reisverhaal Colombia: San Agustin.

Gisteren nog hadden we stilgestaan bij de impact van toerisme op een land. Op een omgeving. Het is niet omdat we reizen dat wij ons zelf niet in vraag hoeven te stellen. Die denkoefening mag best. Overal wordt het toerisme in vraag gesteld. Toerisme wordt niet afgewezen maar recent worden wel naar manieren gezocht om dat toerisme in betere banen te leiden. Dicht bij huis zien wij dat Amsterdam en Venetië begonnen zijn met die oefening. Een oefening in leefbaarheid. Verder van huis gaat Peru aan de slag. Zij stellen zich de vraag hoe Machu Picchu toch toegankelijk kan blijven terwijl tegelijkertijd het respect voor de site intact blijft. Jawel, er gebeurt wat in de wereld. In diezelfde wereld wordt nagedacht. Niet altijd door de mensen, die het zouden moeten doen, maar wel vaak door anderen. Door belangengroepen. Door groepen, die hun normale functioneren bedreigd zien.

In Colombia worden die vragen ook gesteld. Door ondermeer de indigines. Aan hen moet ik denken als ik vandaag hoor dat de wegblokkades nog niet zijn opgeheven. Ik moet denken aan hun strijd. Zij voelen hoe zij een steeds kleinere minderheid worden binnen Colombia. Daarom zijn zij zo overtuigd van hun strijd. Zij willen respect in een steeds sneller veranderende wereld. Respect voor hun tradities. Voor hun leefwijze. Voor hun gronden. Daarom nemen zij het niet langer dat gemaakte beloftes niet nagekomen worden. Zelfs in Colombia maakt belofte schuld. Dat weten zij. Dat willen zij. Net daarom zijn zij onverzettelijk. Omdat het over hun leven gaat. Over hun manier van leven. Een manier, die zij in stand willen houden.

Die indigines staan voor een moeilijke evenwichtsoefening. Zij willen hun tradities behouden maar willen die op een of andere manier toch laten samengaan met een moderne leefstijl. Zij beseffen dat de jongeren verleid worden door de voordelen van die moderne tijden. Jongeren ontdekken die voordelen. Appreciëren die voordelen. Geleidelijk aan gaan zij beseffen dat de wereld heus wel groter is dan hun stam. Die spanningen dienen gemilderd te worden. Dat kan op verschillende manieren. Op manieren, die alle uitdagingen uit de weg gaan. Op manieren, die streven naar een verzoening tussen beide uitersten. Zo kiezen sommige stammen er voor elektriciteit blijvend te bannen van hun gebieden. Die keuze is behoorlijk ingrijpend. Andere stammen kiezen er dan weer voor toeristen buiten hun gebieden te houden. Ook die keuze is behoorlijk ingrijpend. Een juiste omgang vinden met de moderne tijden lijkt al bij al niet zo eenvoudig. Bij deze discussie moet ik denken aan die documentaire reeks van Jan Leyers, De Weg naar het Avondland. In die reeks heeft Jan Leyers een gesprek met een Ethiopische priester. Waarbij datzelfde thema wordt aangekaart. De priester zegt in dat gesprek niet tegen vooruitgang te zijn. Maar dan wel op zijn tempo. Op zijn condities. Zonder alle uitwassen. Zonder de constructiefouten. Een terechte opmerking waarbij de priester stilletjes wijst op die Westerse arrogantie zichzelf in alles als de beste te beschouwen. Een juiste terechtwijzing en een verhelderende gedachte, die misschien ook hier in Colombia weerklank zou kunnen vinden.

Ik zou nog dieper willen nadenken over dit thema maar niet vandaag. Vandaag moeten we de bus op. Naar het Parque Arqueológico de San Agustin. We keren terug naar het verleden van Colombia. Een ver verleden. We keren terug naar 1000 vóór Christus. Naar de oorsprong van de inheemse cultuur op het Colombiaanse Massief en in het gebied Alto Magdalena. Met één specifiek element van die cultuur zullen wij in dit archeologische park kennismaken. De dodencultus en de omgang met de doden zullen wij op deze site iets beter leren kennen.

Doden krijgen hier prachtige plekken. Op grafheuvels worden de doden begraven. Met garantie op een prachtig uitzicht. Met garantie op een prachtige omgeving. Hier moet het zalig vertoeven zijn. Alleen jammer dat een mens hiervoor dood hoeft te zijn. Wij hebben geluk. Wij kunnen bij leven ronddwalen op deze plekken en genieten van de schoonheid. Om die schoonheid optimaal tot ons te kunnen nemen, moeten we wel een beetje stappen. De verschillende sites liggen toch een beetje uit elkaar. Meseta A, Meseta B, Meseta C, de ceremoniële badplaats en het beeldenbos maken wel allemaal deel uit van dit ene archeologische park maar stappen is toch een noodzaak. Het wordt ons niet op een presenteerblaadje aangeboden. We hoeven wel iets te doen.

Op deze grafheuvels werden over het algemeen hooggeplaatste functionarissen, priesters en hoofdmannen begraven. Bij leven hadden deze mannen voorrechten. Dat maakte deel uit van hun functie. Maar zelfs in de dood onderscheidden zij zich van de gewone sterveling. Om hun rust en veiligheid in het hiernamaals te garanderen, werden bij hun graftombes beelden geplaatst. Die beelden zijn veelal antropomorfe afbeeldingen. Half mens en half dier, zoals de jaguarman. Maar heel vaak komen ook de adelaar, de krokodil, de muis, de slang en de kikker terug. In de fantasie is er genoeg variatie. Andere beelden hebben dan weer een menselijke voorkant terwijl op de rugzijde gekozen werd voor een dierlijk alter ego. Nog andere beelden lijken dan wel net gemaskerde monsters. Vele keuzemogelijkheden maar in die keuzemogelijkheden sluipt toch een constante. Alle beelden hebben die typerende stijl. Een stijl waarbij de amandelvormige ogen, een platte neus en grote monden met geaccentueerde hoektanden steeds terugkomen. Het afschrikeffect lijkt één van de doelstellingen te zijn van deze beelden. Maar tegelijk staan zij symbool voor het gewicht en de macht van de overledene.

Voor we het park uitstappen, gaan we nog even het museum binnen. Het Museo Luis Duque Gómez. Genoemd naar de archeoloog die bijna veertig jaar van zijn leven gewijd heeft aan de sites van San Agustin. Voor dat levenswerk kunnen wij enkel respect hebben. Een bezoek aan het museum lijkt ons daarom een juist eerbetoon. Binnen wordt duidelijk dat Gómez misschien kan beschouwd worden als de Hercule Poirot van de Colombiaanse geschiedenis. Niet enkel deed hij opgravingen. Hij trachtte ook te begrijpen. Hij trachtte te ontcijferen. Hij wou de betekenis weten van die beelden. Die beelden van half mens en half dier. Hij wou de betekenis weten van de gebeeldhouwde kikkers, adelaars, apen en krokodillen. Hij wou weten waarom die bepaalde beelden op die specifieke plaats stonden en staan. Hij ontwikkelde hierover theorieën. Dat is niet zo evident. Er bestaan geen geschreven overleveringen. Geen geschriften. Dus moet er geïnterpreteerd worden. Er moeten beweringen afgetoetst worden. Er moeten veronderstellingen hard gemaakt worden. Een werk van lange adem. In dit museum krijgen wij een helder en duidelijk overzicht van al dat studie- en opsporingswerk. Vele resultaten worden hier gepresenteerd. In dit museum krijgen we een klein maar heel duidelijk overzicht. De geschiedenis in een notendop. Bondig maar toch volledig.

Een geschiedenis wordt geschreven in grote verhalen. Maar net zozeer kleuren de kleine verhalen diezelfde geschiedenis. Alleen worden die kleine verhalen heel vaak vergeten. Of genegeerd. Te klein. Te onbelangrijk. Dit museum blijft ook stilstaan bij die kleinere verhalen. Zoals dat ene verhaal. Dat ene verhaal dat alle andere sites over de hele wereld hebben gekend. Het verhaal van de plunderingen. Die plunderingen waren niet altijd misdadig in hun opzet. Soms waren zij ‘goedbedoeld’. Zoals die Colombianen die bij het bewerken van hun stukje grond op een beeld stuiten en het als een sier- en pronkstuk in hun tuin plaatsen. Dat waren die enkele uitzonderingen. Want veel vaker was de bedoeling crimineel van aard. Want wat moeten wij denken als die beelden plots opduiken in een Frans landhuis of in de kelder van een Deense woning? Dit is plundering in de slechtste zin van het woord. Dit bewijst nog maar eens dat geld alles vermag. Geen enkele scrupules. Ik wil het en ik koop het. Dat leek bij die enkelingen de verfoeilijke gedachtegang.

Volgende aflevering op donderdag 20/06/2019: San Agustin.