Beste Bram,
Verhuizen kan soms bevreemdende neveneffecten hebben. Kan soms ongewilde neveneffecten hebben. U verhuisde naar Borgerhout. Plots voelde u zich onveilig. Hiervoor had u geen verklaring. Toch geen onmiddellijke verklaring. Die kwam er wel na een tijdje. U las een lokale krant. U stelde vast hoe die krant u in een wereld bracht die helemaal niet strookte met uw eigen ervaringen. Toch kleurde die berichtgeving uw buurtgevoel. Dat gebeurde op een dergelijke manier dat u zich onveilig voelde. Dat hele proces zette u aan tot denken. Zette u aan tot het schrijven van dit boek. Een boek over angst.
U stelt vast dat u getroffen wordt door menselijk leed. Niet door geweld of sensatie. Daarom leest u die krant. Daarom leest u over de kleine en grote rampen in uw wijk. Met dat ene gevolg. U bent hierin niet alleen. Vandaag wordt beweerd dat onze veilige westerse maatschappij schadelijk is voor onze psychische gezondheid. Die veilige maatschappij zou ons banger, ongelukkiger en ontredderd maken. Zou ons depressiever, narcistischer en gejaagder maken. Dat doet zich de vraag stellen of onze angst daalt wanneer we in een veilige wereld terechtkomen. Of wij banger worden in een veilige wereld.
Om een antwoord te vinden op deze vragen bent u de aangewezen gids. Uw hele werkende leven doet u onderzoek naar angst. U moet antwoorden vinden. U moet antwoorden geven. Samen vertrekken we op reis. Een lange reis die ons naar antwoorden zal moeten leiden. We vertrekken bij president Roosevelt. Bij zijn toespraak van de Vier Vrijheden, uitgesproken in 1941. Daarin pleit de Amerikaanse president voor vrijheid van meningsuiting en geloofsbelijdenis. Tegelijk stelt hij dat elke mens vrij moet zijn van vrees en vrij moet zijn van gebrek. Die vier vrijheden beschouwt hij als het hoogste ideaal van iedere mens. Een wereld zonder angst, dat zou het einddoel moeten zijn volgens Roosevelt.
U stelt vast dat die veilige wereld, vrij van angst, nog geen realiteit is. De meerderheid heeft een pessimistische instelling over de samenleving en de maatschappij. De algemene perceptie is er een van neergang. Nochtans is het beeld anders als wij verder kijken dan de waan van de dag. Als wij de lange termijn in beschouwing nemen. Hier moet ik even denken aan het boek van Hans Rosling, Feitenkennis. Want net zoals in dat boek, zegt u dat wij de cijfers juist moeten interpreteren. Als wij dat doen, moeten wij vaststellen dat de wereld veiliger wordt. Dat zou ons kunnen doen besluiten dat de angst verdwijnt. Helaas. U botst op de angstparadox. Die paradox houdt in dat wij nog banger worden als het gevaar verdwijnt en de wereld veiliger wordt. Onze angst wordt groter naarmate de wereld veiliger wordt. We kunnen geen risico’s meer verdragen. Angst is de belangrijkste drijfveer van ons handelen geworden. Dat wordt gezegd. U wenst evenwel te weten of dat werkelijk zo is.
Om hierop te kunnen antwoorden is het noodzakelijk een aantal begrippen en mechanismen duidelijk af te bakenen. U wenst te weten waar onze blik op angst vandaan komt en hoe het de wereld almaar veiliger heeft gemaakt. U wenst te weten wat angst precies is. U wenst te weten hoe wij bang worden door gevaar. U wenst te weten waarom onze angsten soms verkeerd gericht staan. U wenst te weten of wij banger worden en hoe de angsten verdeeld zijn in de bevolking.
Vanaf dan lijkt het of ik opnieuw in de schoolbanken zit. U staat vooraan. Te onderwijzen. Te doceren. Dat zou een schrikbeeld kunnen zijn. Dat is het niet. Integendeel. Het is een ervaring. Het is een avontuur. Ik ben volledig mee in uw denken. In uw verhaal. U zet helder uiteen. U bouwt uw argumentatie steen per steen op. Om zeker te zijn dat iedereen mee is, herhaalt u. U keert terug op uw stappen alvorens over te schakelen op de volgende stap. U verliest de weg niet. U behoudt het overzicht. Net zoals ik. Ik blijf netjes naast u lopen. Ik verdwaal niet. Ik had het niet voor mogelijk gehouden maar het gebeurt. Uw boek heeft dat effect op mij. Ik wil naar de universiteit. Ik wil uw lessen volgen. Ik wil u vragen stellen. Ik wil u stellingen voorleggen. Ik wil in debat met u. Niet omdat ik het oneens ben met u. Wel omdat ik mij nog verder wens te verdiepen in de materie. Altijd heb ik gezegd nooit nog een studieboek open te slaan. Examenstress en faalangst hebben mij studieboeken doen verketteren. Maar dit boek verketter ik niet. Dit boek omarm ik. Zo vlot geschreven. Zo bevattelijk geschreven. Ik voel uw enthousiasme voor het onderwerp. Ik voel de passie voor uw onderwerp. Dat enthousiasme en die passie is niet exclusief. U deelt het. Op een overtuigende manier. Onderwijzen is een vak, wordt wel eens gezegd. U beheerst dat vak tot in de finesses. U bent een ware vakman.
Een reis veronderstelt niet enkel een startpunt. Net zozeer veronderstelt een reis een eindpunt. Een besluit kan een mooi eindpunt zijn. Dat weet u. Uw reis eindigt met een verrassend besluit. Dat is altijd goed. Een reis moet verrassen. Ook dat weet u.
In uw besluit stelt u dat mensen zich vandaag veiliger voelen op straat dan twintig jaar geleden. Inwoners van West-Europa maken zich minder zorgen dan inwoners van landen waar minder veiligheid en welvaart heerst. Wereldwijd blijven angststoornissen en depressie op hetzelfde niveau. Met de spectaculaire verbetering van de veiligheid zou je mogen verwachten dat de angst even spectaculair afgenomen zou zijn. Toch zien we dat niet gebeuren. Omdat het recht om vrij van vrees te leven samengaat met het recht om vrij van gebrek te leven. Mensen moeten dus niet enkel in een veilige maar ook in een welvarende wereld leven. Armoede houdt de angst in stand. Angst is een socio-economisch probleem.
U eindigt uw boek met een pleidooi voor een universeel basisinkomen. Om zo de armoede uit de wereld te helpen. Om zo angst uit de wereld te helpen. U beseft evenwel dat dit niet de volledige oplossing is. Armoede is een vicieuze cirkel. Armoede maakt angstig en depressief. Meer angst en depressie versterkt de armoede. U beseft dat niet enkel socio-economische interventies noodzakelijk zijn maar dat ook psychotherapie een deel van de oplossing is.
Het boek is gelezen. Ik kan het boek bijna dichtklappen. Maar dan lees ik nog die ene opdracht. U blijft nog hangen bij één ding. Omdat het verhaal van armoede niet het enige verhaal is. U blijft even stilstaan bij het maatschappelijk verval. U schrijft dat een mix van declinisme (de goede waarden en normen van weleer zijn verloren gegaan) en pessimisme (zelfdestructieve gebreken overheersen) de samenleving de dieperik induwt. Het geloof in de maatschappelijke neergang houdt verband met de eigen bestaansonzekerheid. De socio-economische status vertelt niet alles. Het gaat er niet enkel om of je arm of rijk bent. Waar het om gaat is welk cultureel verhaal iemand aanhangt. Het maakt dan niet uit of het waar is of niet. Dat verhaal maakt mensen kwetsbaar en onzeker. Het diep ingebakken pessimisme wordt gevoed door de verhalen die we elkaar vertellen, maar ook door een gebrek aan feitenkennis.
Armoede moet de wereld uit. Dat is een eerste opdracht. Maar u hebt nog een tweede opdracht. Die tweede opdracht houdt in dat we verder moeten inzetten op toenemende veiligheid en welvaart in een web van gedeelde verhalen waarin we met hoop en vertrouwen naar onszelf en de toekomst kijken. Pas dan komt een wereld zonder angst binnen handbereik.
Pas nu kon ik uw boek dichtklappen. Met het dichtklappen van uw boek nestelde zich in mijn hoofd een verhelderend inzicht. Uw boek deed mij eindelijk begrijpen dat emoties voortkomen uit logische redeneringen over waardevolle dingen. Dat is belangrijk om weten in discussies. In plaats van (schijnbaar) irrationeel gedrag toe te schrijven aan onredelijk-emotionele krachten moet je de waarden en doelen van je tegenstander trachten te begrijpen. Want als wij dat niet doen, voeden we de polarisering. Die gedachte neem ik mee bij volgende discussies. In volgende debatten.
Beste Bram. Ik wil u danken voor dit fantastische boek. Ik wil u danken voor deze heerlijke reis. U reikte mij verhelderende inzichten aan. U deed mij dingen eindelijk inzien. Ik heb genoten. Ik heb mij geamuseerd. Ik heb heel even kunnen zien wat een veilige wereld zonder angst zou kunnen zijn. Maar bovenal heb ik begrepen wat daartoe zou moeten gebeuren. Daarom dank dus. Van ganser harte.
Met vriendelijke groeten.
Reactie plaatsen
Reacties