Uitgelezen: Wat iedereen zou moeten weten over klimaatverandering. Brief aan Bart Verheggen.

Beste Bart,

U stelt vast dat in het klimaatdebat vele, vaak tegengestelde berichten de ronde doen. Die vaststelling wordt het vertrekpunt van uw boek. Want u wenst helderheid in het debat te brengen. U wenst de wetenschappelijke feiten te scheiden van de her en der circulerende en breed gedeelde misvattingen. Waar het eigenlijk op neerkomt is dat uw boek een wetenschappelijke basis aanreikt voor een constructieve maatschappelijke discussie over dit onderwerp. Over de klimaatverandering. Om hiertoe te komen toont u aan hoe de wetenschap tot bepaalde conclusies is gekomen en waar die conclusies op gebaseerd zijn.

Het schrijven van een dergelijk boek acht u om meerdere redenen noodzakelijk. Vooreerst moet u vaststellen dat het klimaatsysteem uiterst complex is. Dat schept ruimte voor verschillende interpretaties. Verder schrijft u dat het debat en de voorgestelde oplossingen raken aan persoonlijke waarden en politieke ideologie. De afwijzende houding komt veelal voort uit een aversie tegen de oplossingen die vaak gestuurd worden door de overheid. Beide vaststellingen zouden kunnen volstaan om de complexiteit van het debat te duiden. Het debat wordt ook nog bemoeilijkt door al dan niet opzettelijk gecreëerde verwarring. Hierbij blijft u even stilstaan bij de rol van de media in het debat. U schrijft dat journalisten dol zijn op rebelse geluiden en dus meer aandacht bieden voor opzienbarende resultaten of conclusies die afwijken van gangbare opvattingen. U verwijst hierbij ook naar een vaak gehoorde bewering dat een massa’s wetenschappers een andere mening zijn toegedaan en dus niet de mening zouden delen dat de mens verantwoordelijk is voor de klimaatverandering. Terwijl die bewering het vertrouwen ondergraaft, toont u in uw boek aan dat er nochtans een consensus is van 97% in de wetenschappelijke literatuur over de menselijke oorzaak van de huidige opwarming. Tot slot houdt u ook nog even halt bij de vele complottheorieën. Heel duidelijk stelt u dat al wie de duidelijke bewijsvoering niet accepteert een andere verklaring nodig heeft voor de grote consensus onder de wetenschappers. Die verklaringen gaan zij dan zoeken in de meest gekke en bizarre theorieën.

In uw boek geeft u aan dat een duidelijk onderscheid dient gemaakt te worden tussen onzekerheid en onwetendheid. Absolute zekerheid kan nooit geboden worden. Bovendien stelt u dat onzekerheid inherent is aan wetenschap. Toch wordt net die onzekerheid aangegrepen door de klimaatontkenners. Die ontkenning kan zich situeren op verschillende niveaus. Er zijn er die zullen ontkennen en/of bagatelliseren dat er sprake is van opwarming. Anderen zullen dan weer de invloed van de mens ontkennen. Nog anderen zullen dan weer ontkennen dat de gevolgen ernstig zijn of zullen zijn. Tot slot zijn er dan degenen die ontkennen dat we iets aan dit probleem kunnen doen zonder de economie om zeep te helpen. Op die vier niveaus moet strijd gevoerd worden. Op die vier niveaus moeten mensen overtuigd worden. Dat maakt het klimaatdebat zo vermoeiend.

Alvorens u wenst te komen tot een actieplan, blijft u nog heel even stilstaan bij de oorzaken en de gevolgen van klimaatverandering. Want om te weten wat wij zullen moeten doen, acht u het noodzakelijk om de klimaatverandering te begrijpen. In al zijn facetten. U beschrijft de verschillende oorzaken en komt net als uw collega-wetenschappers tot die ene onontkoombare conclusie. De menselijke activiteit is verantwoordelijk voor de huidige opwarming.

U schetst tegelijk wat de gevolgen zijn van de klimaatverandering. Die situeren zich op velerlei niveaus. U schrijft over veranderende weerpatronen. U schrijft over kantelpunten. U schrijft over zeespiegelstijging. U schrijft over de effecten op de natuur. U schrijft over de invloed op mens en maatschappij. U toont haarscherp aan hoe klimaatverandering nauw verbonden is met andere thema’s zoals biodiversiteit, voedselvoorziening, waterbeschikbaarheid, veiligheid en gezondheid. De mate waarin de verschillende effecten zullen optreden hangt voor een groot deel af van wat wij doen om de ontwikkelingen te keren of bij te sturen. Zo komt u uiteindelijk bij die ene vraag in uw boek: wat kunnen wij doen.

In het antwoord op die vraag blijft u stilstaan bij de twee mogelijkheden: adaptatie en mitigatie. Adaptie staat dan voor het aanpassen aan het veranderende klimaat terwijl mitigatie staat voor het beperken van de emissies van broeikasgassen. Adaptatie kan dan nog uitgesplitst worden in een reactieve en een proactieve component. We kunnen afwachten en pas reageren als de veranderingen merkbaar worden (reactief)of we kunnen anticiperen (proactief). Voor u is het heel duidelijk dat adaptatie en mitigatie hand in hand moeten gaan. U beseft heel duidelijk dat wij nood zullen hebben aan verschillende maatregelen en energiebronnen om de transitie naar een duurzaam energiesysteem te doen slagen. U stipt hierbij aan dat het geen goed idee zou zijn om al onze eieren in één mand te leggen. We zullen dus niet één specifieke energietechnologie tot de enig mogelijke redder mogen uitroepen. Net zomin zullen wij bij voorbaat bepaalde CO2-vrije technologie mogen uitsluiten. Die opmerkingen geeft u niet zomaar mee. Hoe meer opties worden uitgesloten van het palet aan oplossingen, hoe moeilijker het zal worden om de opwarming te beperken. Daarom blijft u ook stilstaan bij de mogelijke rol van biomassa en kernenergie.

In het zoeken naar een antwoord op de vraag wat wij kunnen doen, kijkt u ook naar de individuele verantwoordelijkheid. U acht de individuele verantwoordelijkheid wel toepasbaar op kleinschalige milieuproblemen maar niet op mondiale problemen zoals de klimaatverandering. Toen ik dit las, moest ik denken aan het boek van Jaap Tielbeke, Een beter milieu begint niet bij jezelf. Helder en klaar zegt u dat wij nood hebben aan een actieve overheid en een actief bedrijfsleven omdat het beteugelen van de klimaatverandering een compleet ander energiesysteem vergt, een andere manier van verwarmen, van vervoer, van voedselproductie, etc. Wat wij echt nodig hebben zijn systeemveranderingen. Daarin ligt de echte en grote uitdaging.

Even dacht ik te moeten afhaken in uw boek. Bij de verklaring van bepaalde termen werd alles nogal ingewikkeld. U trachtte een beroep te doen op de fysicus in mij. Helaas moet ik u zeggen dat deze niet aanwezig is. Ik heb een hekel aan natuurkunde. Ik moest dus op mijn tanden bijten toen u het had over het broeikaseffect en de op de rol van CO2 in het klimaat. Achteraf ben ik blij dat ik heb doorgezet want op die manier las ik uw helder en krachtig pleidooi.

Al lang besef ik dat het klimaatdebat nood heeft aan sterke en overtuigende stemmen. U bent één van die stemmen. In uw pleidooi blijft u niet hangen in allerlei doemscenario’s. U blijft bij de wetenschap. Vanuit uw wetenschappelijke kennis stipt u op overtuigende wijze aan waarom actie hoogstnoodzakelijk en hoogdringend is. U richt zich tot de overheid. Want zij zullen moeten ageren. Zij moeten een overtuigend klimaatbeleid uitschrijven. Maar tegelijk richt u zich tot elke lezer(es). Want als individu kunnen wij aangeven dat elk van ons dit debat belangrijk vindt. Dat kleine en minieme signaal kan een sneeuwbaleffect doen ontstaan als elk van ons rechtop gaat staan.

Beste Bart. Ik wil u danken voor dit boek. Voor dit pleidooi. Ik was reeds overtuigd. Alleen hebt u de urgentie nog scherper gesteld. Op een nuchtere, niet dramatiserende toon. Daarvoor wens ik u te danken. Uitermate. Dank dus. Dank, dank, dank.

Met vriendelijke groeten.