Uitgelezen: Een beter milieu begint niet bij jezelf. Brief aan Jaap Tielbeke.

Beste Jaap,

Een beter milieu begint bij jezelf. Dat wordt vaak gezegd. Iedereen is zich bewust van zijn daden en de gevolgen. Toch doet iedereen gewoon voort. Een gedragsverandering dringt zich op. Ik zou zonnepanelen kunnen installeren. Ik zou een elektrische auto kunnen aanschaffen. Ik zou korter kunnen douchen. Ik zou vegetariër kunnen worden. Ik zou in mijn keuze voor energieleveranciers kunnen kiezen voor de meest groene aanbieder. Ik zou kunnen bedanken voor vliegreizen. Dat alles zou ik kunnen doen. Om zo mijn ecologische voetafdruk te beperken. Al die individuele beslissingen zouden een oplossing van de klimaatcrisis dichterbij kunnen brengen. In uw nieuwste boek gaat u lijnrecht in tegen deze voorstelling van zaken. Die voorstelling van zaken is gebaseerd op een aantal vooronderstellingen. Vooreerst zouden wij allemaal even schuldig zijn aan deze ecologische crisis. De redding zou moeten komen van de groene consumenten. Emissiehandel zou een oplossing kunnen bieden. Als laatste zou slimme technologie een uitweg kunnen bieden uit deze crisis. Die vooronderstellingen noemt u mythes. In uw boek zal u die vier mythes overtuigend ontkrachten en weerleggen.

Al vrij snel in uw boek stelt u dat enkel een snelle en verreikende transitie een oplossing kan brengen. Het hele klimaatdebat draait om de manier waarop wij onze economie en samenleving hebben ingericht. Het gaat niet enkel over het klimaat. Het gaat net zozeer over macht, rechtvaardigheid, democratie en technologie. De ecologische kaalslag is onlosmakelijk verbonden met een economisch systeem dat wordt voortgestuwd door kortzichtig winstbejag en gedomineerd wordt door multinationals die onze aarde op allerlei manieren uitputten. De instandhouding van die vier mythes ontkent de politieke aard van de klimaatcrisis. Die mythes zijn bedoeld om het huidige verdiensysteem te handhaven. De ware schuldigen kunnen zich op die manier schuilhouden en gewoon verder blijven doen als nu. Business as usual, dat is uiteindelijk de bedoeling.

Het weerleggen en uiteindelijk slopen van die vier mythes is dringend noodzakelijk. Omdat de nadruk op de individuele verantwoordelijkheid een schadelijk systeem in stand houdt. Omdat onze fixatie op emissierechten beleidsmakers doet vluchten in een schijnwerkelijkheid. Omdat rucksichtslose modernisering geen oplossing maar deel van het probleem is. Elk van die mythes ontleedt u in uw boek. U wijst op de gevaren van elke mythe. U zoekt naar de redenen waarom die mythes nu precies overeind blijven en door regeringen telkens weer als oplossingen naar voor worden geschoven. U beseft dat de broodnodige transitie naar een duurzame samenleving niet van onze politici zal komen. Al te vaak maken de meeste regeringen zich meer zorgen om het vestigingsklimaat voor bedrijven dan om het veranderende klimaat van onze planeet.

Een beter milieu zal niet beginnen bij politici die zich tegen beter weten in vasthouden aan het status quo. Dat beter milieu zal van elders moeten komen. U ziet plekken waar die stappen worden gezet. In de rechtbank willen juristen actie afdwingen en het publieke debat kantelen door te laten zien dat er partijen zijn die verantwoordelijk zijn voor deze ecologische ellende, zoals overheden en oliemaatschappijen. De rechtbank is dan misschien niet de plek waar de ultieme oplossing wordt gevonden maar is zeker wel een cruciaal front in de strijd voor klimaatrechtvaardigheid.

Een andere plek is op de barricaden. Klimaatactivisten durven vijanden te maken in de strijd voor een fossielvrije samenleving. Via geweldloze acties wijzen activisten hun overheden op het feit dat zij het sociaal contract schenden. Dat contract houdt in dat onderdanen zich onderwerpen aan het gezag van een soevereine staat omdat ze ervan uitgaan dat de regering hen eerlijk informeert, beschermt tegen dreigingen en hun rechten respecteert. De klimaatactivisten stellen vast dat in geval van klimaatcrisis de machthebbers deze kerntaken verzaken. Daarom gaan zij de barricaden op.

De rechtbank volstaat niet. De barricaden volstaan niet. U beseft ten volle dat een beter milieu bij de politiek begint. Uit alles wat u schetst blijkt nochtans het politieke falen. U kijkt doorheen dat falen en ziet hoopvolle signalen. Eén van die signalen is de Green New Deal van Alexandria Ocasio-Cortez. Daarin maakt zij duidelijk dat de strijd tegen klimaatverandering zal moeten gekoppeld worden aan de strijd tegen andere vormen van onrecht. De economie moet in sociaal en ecologisch opzicht duurzamer worden. Een aantrekkelijk vergezicht moet uitgetekend worden. Want net daarin schieten milieuorganisaties al te vaak te kort. Zij vertellen wel hoe het misgaat maar verzaken te vertellen hoe het beter kan. Aan die tekortkoming komt de Green New Deal juist tegemoet. Omdat het niet enkel duidelijk maakt waartégen we vechten maar ook waarvóór.

De Europese Green Deal rekent u ook bij de hoopvolle signalen. Het zou al te gemakkelijk zijn hierover cynisch te zijn. Wij zouden het kunnen hebben over de kloof tussen ambitie en daad. Maar enkel al het feit dat Europa een Green Deal tot speerpunt maakt, durft u te beschouwen als een kentering.

De politiek moet aan de slag. Dat die politieke strijd niet eenvoudig wordt, moet blijken uit de maatregelen die zich opdringen. Stopzetten van subsidies aan fossiele industrie. Invoeren van CO2 belasting. Ontwikkelen van hernieuwbare energiebronnen. Verbod op oppompen van olie of gas. Bovenop dat alles zal aan mensen die dreigen uit de boot te vallen een opvangnet moeten geboden worden. Voorwaar een heikele klus.

Schrijven over de noodzakelijke transitie is één deel van het verhaal. Een ander deel van datzelfde verhaal is het kostenplaatje. Dat deel van het verhaal belicht u ook. Het creëren van goedbetaalde banen is hierbij een eerste voorwaarde. Verder zullen de fiscale sluiproutes moeten geblokkeerd worden en zal een fikse belasting moeten geheven worden op CO2 uitstoot alsook op de vermogens van de superrijken. Het moet duidelijk zijn dat de belangen van de bedrijven en de beleggers die zich masters of the universe wanen ondergeschikt moeten worden gemaakt aan het algemeen belang. Bovendien schrijft u dat het uitstellen van een krachtdadig klimaatbeleid duurder wordt aangezien de kosten die de opwarming met zich meebrengt ook steeds hoger worden.

Al te vaak verschuilen politici zich achter dat ene begrip, het draagvlak. Er zou geen draagvlak bestaan voor een streng en noodzakelijk klimaatbeleid. Terecht schrijft u dat politici een draagvlak eerder moeten zien als iets wat gecreëerd kan worden. U beseft wel degelijk dat een klimaatbeleid de sociale kloof tussen rijk en arm kan vergroten. Een groene klasse kan tegenover een grijze klasse komen te staan. Die vrees is volgens u terecht. Maar die vrees mag ons niet verhinderen te handelen. Getracht moet worden de sociale tegenstellingen niet te vergroten. Die bezorgdheid moet constant aanwezig zijn in het uittekenen van een beleid. Een juist sociaal beleid moet ons hiervoor behoeden.

Aan het eind van uw boek stelt u dat de klimaatcrisis ook een crisis van de cultuur en dus van de verbeeldingskracht is. Wij kunnen ons geen voorstelling maken van het existentiële gevaar maar wij kunnen ons ook niet inbeelden hoe het anders kan. Die verbeeldingskracht wordt niet geprikkeld door politici en bedrijven die vasthouden aan de mythes. Wel wordt die verbeeldingskracht geprikkeld door activisten. Een individu kan dus wel degelijk een verschil maken zeker als dat individu zich, samen met anderen, inspant voor een collectieve verandering.

Beste Jaap. U schreef een hoopvol boek. Met overtuiging toont u aan hoe ontevredenheid met de huidige situatie toch een prikkel tot hervorming kan zijn. U bewijst dat hoop een emancipatoire kracht kan zijn. U schetst niet enkel waar het misloopt. U doet meer. U toont ons wat de alternatieven zijn. U toont ons hoe het anders kan. Hoe het anders moet. U bevrijdt ons van een schuldgevoel. Een beter milieu begint niet bij onszelf. Maar dat vrijpleiten mag ons niet passief maken. Wij moeten overgaan tot actie. Op de barricaden. Wij moeten een beetje meer activistisch worden. Wij moeten de verantwoordelijken ter verantwoording roepen. Jawel, wij moeten ons engageren. Dat heb ik begrepen uit uw boek. Dat is wat ik zal doen. Samen met uw boek.

Rest mij nu nog één ding en dat is u bedanken. Bedankt, dus. Van harte bedankt.

Met vriendelijke groeten.