Beste Helena,
Free at last, free at last. Aan die legendarische woorden van Martin Luther King moest ik denken toen ik de laatste bladzijde van uw nieuwste boek had gelezen. Want daarover gaat het eigenlijk in uw boek. De wil om vrij te zijn. Om dat te bereiken doet een mens al eens gekke dingen. Zoals een tunnel graven onder de Berlijnse Muur. Begonnen vanuit het Westen. Om te eindigen in het Oosten. In de hoop om mensen de zo verlangde vrijheid te kunnen bieden.
Dat is eigenlijk de essentie van uw boek. Het waargebeurde verhaal van een ontsnapping. Een geslaagde ontsnapping. Toch is dat niet enkel wat u vertelt. Dat te beweren zou uw boek oneer aandoen. Zou uw werk oneer aandoen. Om die drang naar vrijheid te kunnen snappen schetst u het verhaal van een stad. Berlijn. U schetst het verhaal van een land. Oost-Duitsland.
We keren terug naar de oorlogsjaren. De laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog. Mensen zijn op de vlucht voor het oprukkende Rode Leger. Eén van die mensen is Joachim. Hij is met zijn familie op de vlucht. Een vlucht waarbij hij zijn vader verliest. Die eerste vlucht mislukt. De familie van Joachim moet op zijn stappen terugkeren. Maar zij willen weg onder het juk van de Russen. Zij ondernemen een tweede vlucht. Die brengt hen naar Berlijn. Aan het eind van de oorlog is Berlijn een verwoeste stad. Overlevenden zwerven door de verlaten straten. Proberen in leven te blijven in een stad waar niks meer overeind staat. In die stad tracht Joachim te overleven. Op legale en minder legale wijze. Hij wordt een overlever. Wat we dan nog niet weten, zal later duidelijk worden. Joachim wordt de leider van de spectaculairste ontsnapping. Maar ik ga te snel. Aan ontsnappen denkt Joachim voorlopig niet. Hij blijft in Berlijn. Tot de omstandigheden hem zullen dwingen de stad te ontvluchten.
We zien hoe Duitse communisten na de oorlog uit Moskou terugkeren naar Berlijn. Hoe diezelfde Duitse communisten de macht grijpen. Met steun van Rusland. U schrijft over dingen waarvan ik nauwelijks iets gehoord had. U vertelde over Walter Ulbricht. Het staatshoofd van de Duitse Democratische Republiek. De man die ooit zei dat het er democratisch moet uitzien maar dat wij alles wel in de hand moeten hebben. Hij laat het niet enkel bij woorden. Hij voegt de daad bij het woord. Hoe hij dat precies doet, schetst u op een heldere wijze.
Wij komen uit bij de Stasi. De Stasi-terreur wordt geïllustreerd. Gedocumenteerd. Wij krijgen een idee van de massasurveillance. Een surveillance die allesbestrijkend is. Niet enkel illustreert en documenteert u. U ontrafelt ook. U ontrafelt het Stasi-apparaat. Van officieren tot informanten. U laat zien hoe het netwerk doordringt tot in alle geledingen van de maatschappij. Om dat te kunnen begrijpen kunnen cijfers verhelderend zijn. Op een bepaald moment is er in Oost-Duitsland één informant op zes mensen. Die informanten worden verworven via politieke overreding, geld of chantage.
Wat u ons geeft is eigenlijk een spoedcursus. Over de geschiedenis van Oost-Duitsland. Van de oorlogsjaren tot 1962. U schrijft over de Berlijnse luchtbrug. Over de opstand van 1953. Over de bouw van de Berlijnse Muur. Geleidelijk aan wordt heel duidelijk wat het betekent in een dergelijke wereld te moeten vertoeven. Een wereld waarin elke beweging gevolgd wordt. Waarin elke uitspraak gehoord wordt. Zelfs al worden de woorden gefluisterd.
In die wereld is het voor Joachim onmogelijk te blijven. Hij merkt en voelt hoe alle eigen keuzes wegvallen. Eén voor één. Totdat hij het hoofd niet meer kan buigen. Op dat moment neemt Joachim de beslissing. Een beslissing die al vele mensen vóór hem genomen hebben. Hij vlucht weg uit Oost-Berlijn. Arriveert in West-Berlijn. In een vluchtelingenkamp.
Joachim had kunnen kiezen voor een luilekkerleventje. Hij had kunnen kiezen voor luxe en comfort. Maar dat weigert hij. Samen met enkele gelijkgezinden begint hij aan een hallucinante onderneming. Een onderneming die uiteindelijk zal uitlopen op de spectaculairste ontsnapping uit Oost-Berlijn. Hij besluit een tunnel te graven. Naar Oost-Berlijn. Om zo veel mogelijk landgenoten te helpen de Duitse Democratische Republiek te ontvluchten.
Op dat momebt begint het tweede deel van het verhaal. Eerst kregen we de geschiedenis. Nu krijgen wij de ontsnapping. Nu krijgen wij het verhaal van de tunnel. U laat ons elke stap in dat proces naar de eigenlijke ontsnapping volgen. U schrijft over de voorbereidingen. Over het zoeken van een begin- en eindpunt, waarbij met verschillende factoren moet rekening gehouden worden. U schrijft over het graven van de tunnel. Over het rekruteren van voldoende gravers. Elk van die gravers heeft zijn specifieke reden om mee te helpen. Maar met het aanwerven van elke extra graver groeit tegelijk het risico op een infiltrant. Dat risico bestaat. Berlijn is de spionnenhoofdstad van de wereld.
U laat zien hoe elke uitdaging om een oplossing vraagt. Ventilatie. Verlichting. Insijpelend water. Alles kost geld. Veel geld. Geld dat Joachim en de zijnen niet hebben. Ook hiervoor moet een oplossing gevonden worden. Die wordt gevonden. Het Amerikaanse NBC wordt bereid gevonden het nodige geld te voorzien in ruil voor het maken van een documentaire. Joachim en zijn makkers worden zo personages in een TV-drama. Maar dan zonder scenario. Bij elke stap in het proces is voortaan een cameraploeg aanwezig.
Dan komt uiteindelijk de dag. De dag dat Joachim via de tunnel van West- naar Oost-Berlijn kruipt. Om daar 29 personen op te wachten en te begeleiden naar de vrijheid. U brengt die dag weer tot leven. Bijna van minuut tot minuut. U focust op de verschillende opdrachten van degenen die betrokken zijn in de vluchtonderneming. Want het zijn niet enkel de gravers. Er zijn ook degenen die naar Oost-Berlijn moeten om de vluchters te verwittigen dat het plan doorgaat. Wij voelen de spanning. Wij voelen de angst. De angst dat het kan mislukken. Die kans bestaat. Want intussen jaagt de Stasi via infiltranten en informanten op hen. Die zitten niet stil. Komen dicht. Heel dicht. Die zitten die helden op de hielen. Het wordt een race tegen de klok.
Beste Helena. U schreef een heuse thriller. In de stijl van John le Carré. Alleen is er dat ene verschil. Dat ene belangrijke verschil. Wat u schrijft is waargebeurd. U hebt mij de ogen geopend. U hebt mij de vernietigende krachten getoond van een onderdrukkend systeem. Maar tegelijk hebt u mij de wonderlijke krachten getoond van een verlangen naar vrijheid. U liet mij het verstikkende voelen. U liet mij het bevrijdende voelen. Tijdens het lezen van het boek keek ik dikwijls naar mijn handen. Ik dacht dat die vuil zouden zijn. Omdat het leek alsof ik hielp bij het graven. Tijdens het lezen van het boek keek ik dikwijls om mij heen. Omdat het voelde alsof ik begluurd werd. Alsof ik in de gaten werd gehouden. U bracht mij naar Berlijn. Naar het oosten van de stad. Naar het westen van de stad. Voor die wonderlijke reis wil ik u danken. Voor dat fantastische avontuur wil ik u danken. Uitgebreid en van ganser harte.
Met vriendelijke groeten.
Reactie plaatsen
Reacties