Uitgelezen: Herkomst. Brief aan Sasa Stanisic.

Beste Sasa,

Mijn thuis is waar mijn Stella staat.  Een analyse van deze reclameslogan voor een Belgisch bier leert mij het thuisgevoel niet gebonden is aan één vaste plek.  Thuis kan elke plek zijn waar mijn Stella staat.  Die thuisplek kan dus variëren.  Die thuisplek neem ik mee.  Voorbij nationale grenzen.  Naar het uiteinde van de wereld.  Als ik mijn Stella neem, ben ik thuis.  Waar ook ter wereld.  Het kan u misschien vreemd voorkomen dat ik u bij de inleiding van deze brief wil onderhouden over de marketingstrategie van een Belgische brouwer.  Nochtans heb ik hiertoe mijn redenen.  Redenen die ik in het vervolg van deze brief wens toe te lichten.

In uw nieuwste boek Herkomst hoor ik die reclameslogan vaak echoën.  U begon zich voor herkomst te interesseren in een tijd waarin afstamming en geboorteplaats als onderscheidende kenmerken fungeerden.  Waarin grenzen nieuw bepaald werden en zogenaamde nationale belangen opdoken.  Waarin discriminatie weer in de verkiezingsprogramma’s kwam te staan.  U bent zoon van een Servische vader.  Van een Bosnische moeder.  U bent Joegoslaaf.  In uw boek noemt u zich een kind van de veelvolkerenstaat.  Die veelvolkerenstaat leek te werken.  Samenleven was perfect mogelijk.  Ondanks de verschillen.  Met de Bosnische oorlog veranderde alles.  Het land viel uiteen.  U sloeg op de vlucht.

In uw boek schrijft u dat herkomst toeval is.  Dat schrijft u niet één keer.  Dat schrijft u meerdere keren.  Alsof u duidelijk wenst te maken dat u zich met hand en tand verzet tegen de fetisjering van afkomst en tegen het fantasma van nationale identiteit.  U snapt het niet.  Of wenst het niet te snappen.  Dat af- en herkomst eigenschappen met zich meebrengen.  Dat sommigen in naam van de afkomst bereid zijn oorlogen te voeren.

In uw boek gaat u nadenken over herkomst.  U tracht het te definiëren.  Om dan vast te stellen dat het niet in één strakke definitie kan geperst worden.  Herkomst zijn zo vele dingen.  Het kan een plek of meerdere plekken zijn.  Het kan een persoon of meerdere personen zijn.  Het kan een indruk of meerdere indrukken zijn.  Het kan een herinnering of meerdere herinneringen zijn.  Herkomst is dus eigenlijk een bundeling van vele dingen.  Het terugbrengen tot enkel een nationale identiteit ervaart u als te benauwend.

Uw gedachten over herkomst voeren u terug naar uw familie.  Het kan gek lijken maar afstand brengt u dichter bij uw familie.  In Duitsland gaat u beseffen dat u nood hebt aan familieverhalen.  Dat u de verhalen van uw familie nodig hebt om te begrijpen.  Om te kunnen begrijpen wie u bent.  U voelt de nood om alles op schrift te stellen.  Dat is dan ook wat u doet.  U bent schrijver.  U doet dus wat een schrijver moet doen.  Schrijven.  Wij maken kennis met uw vader.  Met uw moeder.  Met grootvaders.  Met grootmoeders.  Met nonkels.  Met tantes.  Met neven.  Met nichten.  In uw poging om alle familieverhalen te ordenen komen ook wij dichter bij uw familie.  Want u opent de deuren.  U nodigt ons uit aan tafel.  Om te luisteren.  Om te lezen.

De hofleverancier van uw familieverhalen is uw ene grootmoeder.  Met haar wenst u te praten.  Nu het nog kan.  Met haar wenst u herinneringen op te halen.  Nu het nog kan.  Uw grootmoeder lijft aan dementie.  Herinneringen zijn geen zekerheden meer.  Zij dreigen verloren te gaan.  In een diepe mist.  Waaruit zij niet meer kunnen opgehaald worden.  Het lijkt een race tegen de tijd.  In uw boek omschrijft u dementie als weten waar je thuishoort maar daar niet kunnen zijn.  Die omschrijving brengt u heel dicht bij uw grootmoeder.  Want u bent vluchteling.  Ik vraag mij af of uw definitie van dementie ook niet van toepassing kan zijn op vluchtelingen.

U laat ons voelen wat het betekent vluchteling te zijn.  U schrijft over het arriveren in een land.  U schrijft over aanpassen.  U schrijft over het verwerven van een taal.  U schrijft over het zoeken naar een baan.  U schrijft over aanslagen tegen immigranten.  U schrijft over doden.  Uiteindelijk zet u zich af tegen het label van vluchteling.  U weigert vluchteling te zijn.  U eist het recht op Joego te zijn.  In uw gastland.  Dat is wat u zo intens verbond met de ARAL-kliek.  Dat kliekje aan het benzinestation.  In dat kliekje mocht u Joego zijn.  Mocht de ander Turk zijn.  Mocht nog een ander Pool zijn.  Mocht nog een ander Italiaan zijn.  Dat maakte niet uit.  Wat de kliek samenhield, was vriendschap.  Vriendschap leidt tot begrip.  Het lijkt wel alsof u de geest van die kliek wenst uit te rollen in Duitsland.  Het zou mooi zijn.  Het zou tot voorbeeld kunnen strekken.

I schreef over herkomst.  Ik schreef over familie.  Ik schreef over vluchtelingen.  Over nog één ding wil ik schrijven.  Over oorlog.  Want ook dat thema komt in uw boek aan bod.  Oorlog is wat u op de vlucht deed slaan.  De oorlog is daarom aanwezig in uw boek.  Vaak op de achtergrond.  Soms op de voorgrond.  U schrijft over de aanloop naar die oorlog.  Over de eigenlijke oorlog.  Over de afwikkeling van die oorlog.  U schrijft over het meest schadelijke gevolg van een oorlog.  Oorlog tast herinneringen aan.  Na de oorlog hangen herinneringen nauw samen met daders en slachtoffers.  Met gruwelen.  Herinneringen worden plots minder fel gekleurd.  Zij worden donker.  Zwarter. 

Beste Sasa.  Ik wil u danken voor uw boek.  Voor uw getuigenis.  U deed mij lachen.  U deed mij huilen.  Meer nog, u deed mij nadenken.  Over dat gekke idee van herkomst.  Over die verwoestende kracht van oorlog.  Over dat moeilijke en niet evidente gevecht van vluchteling.  Over die gezellige warmte van familie en die daarbij horende verhalen.  U schreef een fantastisch boek.  Een boek dat in 2019 met recht en reden de Deutsche Buchpreis won.  Voor dat fantastische en tot nadenken stemmende boek wil ik u van ganser harte danken.  Tot driemaal toe zeg ik u dank.  Dank.  Dank.  Dank.

Met vriendelijke groeten.