Beste Thomas,
Laat mij u vertellen wat mij overkwam. Met die woorden uit de song Zjoske schone meid van Raymond Van Het Groenewoud wil ik deze brief beginnen. Want ik heb u iets te vertellen. Ik bracht mijn vrouw naar de kinesist. Met de wagen. Ik zou wachten in de wagen. Ter wille van de geldende coronamaatregelen wou ik niet in de wachtkamer gaan zitten. Om mijn wachttijd in de wagen op een nuttige wijze vol te maken, had ik uw nieuwste boek bij. Ik ging lezen. Omdat het buiten reeds donker was, schakelde ik de lampjes in de wagen aan. Na haar sessie kwam mijn vrouw buiten. Ik stopte met lezen. Ik wou de wagen starten. Toen ging het verkeerd. Mijn wagen weigerde dienst. Lege batterij. Volgens een mij ongekend rechtsstelsel leek dat een juiste straf te zijn voor mijn nieuwsgierigheid.
Die avond had ik een lidkaart van Touring op zak. Maar die avond had ik mij ook verder verdiept in uw boek. Uw boek waarin u een verklaring tracht te vinden voor dat bijzonder rare fenomeen. Dat rare fenomeen dat zich Donald Trump noemt. Toch kijkt u verder dan die malle figuur. Omdat u beseft dat Trump geen fenomeen is dat van buitenaf de democratie binnendringt en bedreigt. Die redenering is volgens u enkel bedoeld als excuus om vooral niet na te denken over de evoluties binnen de democratie die het fenomeen Trump mogelijk heeft gemaakt. Want behalve die Amerikaanse president ziet u ook nog andere creaturen.
U acht een grondige kritiek op de democratie noodzakelijk om het fenomeen Trump te begrijpen want het is die kritiek die de voorwaarde vormt om het fenomeen te neutraliseren. Toch wenst u niet enkel Trump te verklaren. Net zozeer tracht u een verklaring aan te reiken voor fenomenen als Matteo Salvini, Thierry Baudet, Viktor Orbán, Theo Francken, … Al die creaturen brengt u samen onder de noemer van trumpisme. Trumpisme is niet zozeer een politieke ideologie maar eerder een politiek genre, een stijl van politiek voeren. Het kenmerkt zich door de nadruk op migratie en veiligheid, het trekken van de nationalistische kaart en een afkeer ten opzichte van de linkse elite. Wat verder opvalt is dat minderheidsgroepen steeds weer de rol van zondebok vervullen.
Het trumpisme spruit voort uit de teloorgang van sociaaldemocratische en communistische partijen. Het trumpisme werd zo het enige protest tegen de gevestigde orde. Die verklaring zou kunnen leiden tot de vaststelling dat het herdenken van politieke partijen en het creëren van een links electoraal politiek blok een antwoord zouden kunnen bieden op het trumpisme. Die vaststelling is volgens u onjuist. Het in vraag stellen van de democratie is wat moet gebeuren.
In een kort historisch overzicht schetst u hoe democratie verworden is tot haar huidige vorm. Een vorm die u spektakeldemocratie noemt. In die vorm van democratie is de politicus een representant van een bepaald publiek. De politicus ziet zichzelf als een performer die een publiek moet bespelen en bekeren om populariteit uit te bouwen. De politicus wordt een personage.
Om een publiek uit te bouwen en te bereiken moet de politicus zich richten tot de media. Omdat mediatoegang de voorwaarde is om een publiek te bereiken moet de politicus zich buigen naar de wetmatigheden van de commerciële media. In die commerciële media stelt u vast dat informatieverstrekking verglijdt naar infotainment. Die evolutie kadert binnen een algemene sensationalisering van de media. Ter wille van die noodzakelijke mediatoegang vindt er ook binnen de politiek een gelijkaardige sensationalisering plaats.
Het organiseren van conflict is één van de meest efficiënte technieken om een personage of verhaal sensationeel te maken. Sociale mediaplatformen hebben dit proces nog versneld en geïntensifieerd. Politici kunnen zichzelf dagelijks als personage profileren en conflicten uitlokken die op hun beurt nieuws kunnen worden. Wij zien hoe vandaag sociale media de initiator van content worden terwijl de massamedia de accelerator van diezelfde content worden. In die zucht en drang naar profilering was en is provocatie het middel bij uitstek om de sterkste sensatie te genereren en de toegang tot de media te waarborgen. Toch zijn het niet enkel die provocaties op sociale media. Net zozeer zijn het die fysieke confrontaties waarbij gehoopt wordt op tegenreactie zodat de trumpisten zich als slachtoffer kunnen portretteren.
In die spektakeldemocratie ziet u een verschuiving in het beeld van de goede politicus. U ziet hoe het beeld van staatsman verglijdt naar dat van nar. Dat is een kwalijke evolutie. Een nar wordt immers gevaarlijk eenmaal hij de macht verworven heeft. Want om op de troon te blijven moet hij nog meer provoceren. Hij moet nog heviger de emoties bespelen. Het spektakel gaat door. De winnaar van verkiezingen wordt gedwongen tot een permanente campagne in een nooit aflatende mobilisatie van het publiek door affecten blijvend te bespelen.
Tot op dat punt kon ik u volgen. Moeilijker wordt het als u zoekt naar een manier om het trumpisme te counteren. Als oplossing stelt u dat ware democratie enkel mogelijk kan zijn buiten het spektakel. U zegt dat het onmogelijk is de spektakeldemocratie te vernietigen via de spektakeldemocratie zelf. Bevrijding van het spektakel vereist een weigering om nog langer publiek te zijn. Dat was het kenmerk voor de opstanden die het voorbije decennium kleurden. Als voorbeelden verwijst u naar Black Lives Matter, Occupy, de Arabische Lente en de gele hesjes. Een ware democratie omarmt conflicten en spanningen niet als entertainment, maar als een manier van leven. Het conflict is niet deel van een politiek spel waarin wie wint (voor even) gelijk heeft, maar een beweegreden om meer vormen van leven aan te wakkeren. Volgens mij kan dit een aanzet zijn maar lijkt het mij onvoldoende om vanuit dat conflict ondermijning en zelfs verandering van het systeem te organiseren. Het conflict kan de motor zijn. De aanstoker. Binnen het grotere geheel. Wat dat grotere geheel dan precies wel moet zijn, weet ik nog niet. Burgerpanel? Burgerparlement? Wat ik wel weet, is dat het anders moet. Dat hebt u op overtuigende wijze aangetoond.
Met uw boek bood u mij een scherpe analyse aan. U maakte het mogelijk dat ik naar Trump kon kijken zonder weg te draaien. Zonder diep te zuchten. Zonder de Trump-kiezer te verwensen. Zonder te vloeken. Zonder te tieren. U zou het mij niet aangeven maar heel soms kan het vuur diep in mij fel gaan branden. U bluste dat ene vuur. Uw analyse maakte mij rustiger. Uw analyse bood mij hoop. U toonde mij hoe het zo ver is kunnen komen. Hoe wij vandaag worden geconfronteerd met rare creaturen. Met vreemde personages. Ik zie de evolutie. Bijna zou ik zeggen, ik zie het verval. Maar dat doe ik niet. Ik ben een optimistische jongen. In dat optimisme zie ik een uitweg. Een uitweg die niet gemakkelijk is. Maar die ons wel kan wegvoeren van het spektakel. Uw oplossing is slechts een deel van de oplossing, meen ik. Maar een deel is ook al een begin.
Beste Thomas. Ik wil u danken voor uw fijnzinnige analyse. Voor uw verhelderende analyse. Voor uw eigenzinnige analyse. Voor uw duidelijke analyse. Met veel plezier en grote interesse las ik uw boek. Een boek, waarnaar ik heel regelmatig zal teruggrijpen. Dat weet ik nu al. Omdat het een leidraad kan zijn in het begrijpen van de nog te komen politieke ontwikkelingen. Voor dat alles wil ik u danken. Van ganser harte.
Met vriendelijke groeten.
Reactie plaatsen
Reacties