Uitgelezen: Viva Cuba, 60 jaar revolutie. Brief aan Dirk Tieleman en Lut Baten.

Beste Dirk,

Beste Lut,

Waarom Cuba? Waarom Cuba kiezen als reisbestemming? Die vraag wordt mij wel eens gesteld. Het kan u vreemd lijken. Toch is het dat niet. Ik reis. Niet zo vaak als ik zou willen. Ik behoor tot de werkende klasse, vakantie is beperkt. Ondanks die overpeinzing heb ik al wat van de wereld gezien. Zo was ik op één van mijn reizen op Cuba. Ik was er dus geweest. Vrienden vonden mij daarom gemachtigd een antwoord te geven op die ene vraag. Mijn antwoord is telkens weer beknopt. Omdat ik meen dat in beknoptheid de essentie schuilt. De ambiance, zeg ik dan. Die aparte ambiance. Die unieke ambiance. Nergens anders ter wereld wordt die ambiance geëvenaard of overtroffen. U zegt hetzelfde. Met andere woorden. Met betere woorden. Cuba is anders. Nog op mensenmaat. Het land lijkt niet tot de uniforme wereld te behoren. Zonder omwegen noemt u Cuba een land om verliefd op te worden. U zou kunnen verliefd worden op de Cubanen. Op hun spontane hartelijkheid. Op hun verknochtheid aan familie en land. Op hun relativerende omgang met alles wat mank loopt. U zou kunnen verliefd worden op het tempo, dat het leven beheerst en bepaalt. Op het ritme.

U reist door het land. Een land dat u weet te verleiden. Weet te bekoren. Toch kijkt u niet enkel naar het land. U bent journalist. Ik wil niet in de verleden tijd spreken. Journalist bent u voor het leven. Die drang om te weten kleeft aan u. Zit in u. Daarom wenst u verder te kijken dan enkel die bekoring. U wenst te weten. U wenst te begrijpen. U gaat in gesprek. Met Cubanen. Cuba staat op een kantelpunt. U wenst te achterhalen welke richting het land zal uitgaan.

Cuba staat voor een aantal uitdagingen. U onderscheidt drie uitdagingen. Het behoud van de authentieke sociale verworvenheden stuit op harde budgettaire feiten. De trage economische hervorming berust op wantrouwen ten opzichte van initiatief en terechte vrees voor sociale verdeeldheid. De derde uitdaging is misschien veruit de belangrijkste. De strijd om het behoud van de uitzonderlijke persoonlijkheid. U kan hierover een oordeel hebben. Maar u beseft dat uw oordeel de toekomst van het land niet zal bepalen. Die toekomst wordt bepaald door de Cubanen. Door de wijze waarop zij over de nieuwe marsrichting oordelen. Daarom laat u de Cubanen aan het woord in uw boek. Zij vertellen. Wat zij willen. Wat zij voelen. Wat zij vrezen.

Iedereen lijkt te beseffen dat een andere economie nodig is. Die omschakeling is niet evident. Na 1959 is er nooit een economie opgebouwd. Er was enkel ruilhandel met de Sovjets. Het uitwerken van een economisch plan lijkt dan ook geen sinecure. Alleen al de vraag wie Cuba geld zal lenen zorgt voor het nodige wenkbrauwengefrons en plaatst vraagtekens bij de slaagkansen op een omschakeling. Toch is het niet enkel een geldkwestie. Andere overwegingen remmen de omschakeling af. De leiders zijn zich ervan bewust dat eigendom en winst de collectieve waarden van gelijkheid en solidariteit ondermijnen. De tranquilidad moet overeind blijven. In het herdenken van het revolutionaire model moet de socialistische welvaartsstaat centraal staan. Niet het kapitalistische groeimodel. Die gedachte heeft ook zijn weerslag op het toestaan van privé-initiatief. Materialisme bedreigt de samenleving. Zo wordt gedacht en gevreesd. De zucht naar macht en geld is ook in Cuba tastbaar. Het klassenverschil groeit, het is moeilijk om dat te counteren. Omwille van die bezorgdheid wordt het privé-initiatief gedwarsboomd. Bovendien is het zo dat individuen zich onafhankelijker voelen als zij bijklussen of een eigen zaakje runnen. Ook om die reden wordt een rem gezet op het privé-initiatief. De staat moet immers de controle behouden. De burger moet de staat nodig hebben.

U sprak met vele Cubanen. Over het voorgaande lieten zij hun licht schijnen. In die denkoefening komen vele meningen aan de oppervlakte. Sommigen pleiten voor een status-quo. Anderen vragen om lichte aanpassingen aan het huidige systeem. Nog anderen zijn dan weer voorstander van een extreme make-over. Toch is er één constante. Niemand wil dat het wezenskenmerk van Cuba wordt aangetast door de veranderingen. De camaraderie. De verdraagzaamheid. De zorgeloosheid. De rust. Niemand wil dat verliezen. Zelfs zij die het land verlieten, beseffen dat zij dit hebben opgegeven in ruil voor vrijheid. Naar die waarden hebben zij heimwee. Zij beseffen dat die waarden in hun nieuwe thuisland niet gelden. Dat besef komt hard binnen. Da besef doet velen overwegen ooit nog terug te keren naar Cuba.

U vertelt in uw boek nog andere dingen. Een totaalbeeld, dat is uw betrachting. Een wijd en allesomvattend beeld. U vertelt dus over het embargo. Over de inventiviteit van de Cubanen. Over het rantsoenboekje. Over de ‘speciale periode’. U vertelt over het opgroeien in Cuba. Over de plaats van de vrouw in de maatschappij. Over democratie. Over bodegas, markten en deviezenwinkels. Over het bijklussen. Over persvrijheid. Over dat alles vertelt u. Of laat u de Cubanen vertellen.

Uiteraard kan in een boek over Cuba Fidel Castro niet achterwege blijven. Dat doet u niet. Fidel Castro is aanwezig in uw boek. Net als die andere helden. Che Guevara. José Marti. Carlos Manuel de Céspedes. Over hun daden vertelt u. Over hun erfenis. U vertelt het verhaal van de revolutie. U brengt ons naar het hoofdkwartier van Fidel in Sierra Maestra. U brengt ons naar Santo Domingo. Naar Manzanillo. Naar Santiago. Naar Santa Clara. Meer nog. U voert ons terug naar het prille begin. U doet ons inschepen in de Granma. Vanuit Mexico gaan wij uiteindelijk aan land in de buurt van Las Coloradas, op de zuidkust van Cuba. Jawel, in die momenten voelen wij ons revolutionair. Naast Fidel Castro. Samen met hem voeren wij strijd. Niet lijfelijk. Enkel in gedachten.

Bij het lezen van uw boek gebeurde iets eigenaardigs. Ik ging beseffen dat Cuba een uniek sociaal experiment is. Ik gin beseffen dat wij best wel iets konden leren van Cuba. Misschien moeten wij wel een beetje opschuiven in de richting van Cuba. Misschien moet Cuba een beetje opschuiven in onze richting. Zoals altijd zal de waarheid in het midden liggen. In dat midden kunnen wij elkaar ontmoeten. Die ontmoeting zal voorlopig uitblijven. Omwille van economische belangen. Omwille van politieke voorkeuren. Ik kan het enkel betreuren. Ik kan enkel hopen dat het ooit zal gebeuren. Dat ik ook hier bij ons die Cubaanse tranquilidad zal mogen ervaren. Die Cubaanse verdraagzaamheid. Die Cubaanse camaraderie. Dat zou mooi zijn.

Als vrienden mij in de toekomst zullen vragen waarom zij naar Cuba moeten, zal ik zwijgen. Of toch niet helemaal. Mijn oude vertrouwde antwoord zal ik achterwege laten. In de plaats daarvan zal ik een even beknopt antwoord geven. Viva Cuba!, dat zal ik zeggen. Zij zullen vreemd opkijken. Ik zal mij nader verklaren. Ik zal hen aanmoedigen uw boek te lezen. Ik zal hen zeggen dat zij in uw boek de juiste redenen kunnen vinden. Dat zij in uw boek al heel even kunnen proeven van een fantastisch land.

Best Dirk. Beste Lut. Ik wil u danken voor dit boeiende en interessante boek. U deed mij even terugkeren in de tijd. U deed mij mijn reis even herbeleven. Ik heb genoten van uw boek. Ik heb opnieuw genoten van dat unieke land. Uitermate bedankt daarvoor.

Met vriendelijke groeten.