Beste Björn,
Laat mij maar meteen met de deur in huis vallen, u bent een moedig man. Want wat moet u doen als blijkt dat de fundamenten van uw familieverhaal nogal wankel zijn. U stelt immers vast dat bij het familieverhaal over de collaboratie van uw grootvader pogingen werden ondernomen om het verhaal te verzachten. Te verdoezelen. U had kunnen zwijgen. U had de andere richting kunnen uitkijken. Dat doet u niet. U kijkt het probleem recht in de ogen en benoemt de feiten. In een poging om een (op)rechte lijn te krijgen in het familieverhaal, gaat u op onderzoek uit. U duikt het strafdossier van uw grootvader in. Om het verhaal te ontsluieren. Te ontzwachtelen. Om eindelijk tot de waarheid te komen. Want die waarheid wil u vastgrijpen.
Om de waarheid van leugen te scheiden zal u het beeld van uw grootvader in duizend stukken uit elkaar moeten slaan. Al vrij vroeg in het onderzoek botsen de herinneringen aan uw grootvader met de werkelijkheid. Toch bestaan die herinneringen aan een man die u doodgraag zag. Die u een warm gevoel gaf. Die u nog altijd mist. U gaat twijfelen of u het boek wel moet schrijven. Met dit boek rijt u oude wonden open en slaat u nieuwe. U voelt een onderhuids voorbehoud. Het is De opgang, het boek van Stefan Hertmans, die u overtuigt om door te zetten.
Een datum op het soldatenboekje stelt alles scherp. Die datum doet u beseffen dat uw grootvader in dienst is getreden nog vóór er sprake was van een oostfront. Deze vaststelling zet de beweegredenen van uw grootvader op zijn kop. Telkens vertelde hij dat hij handelde vanuit anticommunistische gevoelens. U ondergraaft die bewering. U stelt immers vast dat hij al in de jaren voor de oorlog lid was van politieke partijen die de Nieuwe Orde aanhangen. Nog voor Duitsland de Sovjet-Unie binnenvalt, is zijn opleiding bij de Waffen-SS afgerond. Uw grootvader is een overtuigde nationaalsocialist, die ijvert voor een Groot-Germaans Rijk en daar gelijk waar in Europa voor wil vechten.
De resultaten van uw onderzoek brengen u tot twee vragen. U vraagt zich af of uw grootvader actief mee deed aan de genocide. Hij was immers deel van de Waffen-SS. Een helder antwoord hebt u niet. Een nimmer verdwijnende onzekerheid die schuurt, zet zich soms om in een gevoel van afgrijzen. Een andere vraag betreft de gevangenisstraf. Slechts vier jaar. Na alles wat u hebt gevonden over uw grootvader, vraagt u zich af waarom hij zo licht gestraft werd.
Tegenover het verhaal van uw grootvader langs moederskant plaatst u het verhaal van uw grootvader langs vaderskant. Dat verhaal krijgt in uw boek net iets minder aandacht. Toch blijkt ook dit verhaal niet het echte verhaal te zijn. Want nergens is bewijs te vinden dat hij soldaat was bij het Poolse Legioen. Niet in de archieven in Londen. Niet in die in Warschau. Alweer moet u zichzelf de vraag stellen waarom uw grootvader een verhaal in de steigers zet dat veraf staat van de waarheid. Opnieuw zal u het portret van een grootvader moeten herschilderen. U komt tot het echte verhaal. Uiteindelijk. In die reconstructie meent u de ware reden te vinden voor het fabriceren van een ‘alternatief’ verhaal. Die reden zou zijn grond vinden in de schrik van uw opa om terug te moeten naar het communistische Polen.
Twee verhalen. Twee gefantaseerde verhalen, opgebouwd uit leugens. Toch bestaat er een verschil. Het verhaal van uw grootvader langs moederskant werd geschreven vanuit de hoedanigheid van dader. Met de bedoeling een mogelijke gevangenisstraf te ontlopen of toch zeker te hopen op een milde straf. Het verhaal van uw andere grootvader werd geschreven vanuit de hoedanigheid van slachtoffer. Met de bedoeling een blijvende garantie te verwerven op een leven in vrijheid.
In uw boek brengt u twee verhalen waarvan niemand ooit zou gedacht hebben dat deze ooit zouden samenvloeien. Twee werelden. Twee uitersten. De kloof is te groot. Toch wordt die kloof overbrugd. In Waasmunster. Daar komen uw beide grootvaders samen. Twee verhalen komen samen op gedeelde grond.
Beste Björn. In uw boek brengt u het verhaal van uw beide grootvaders. Toch is dit boek meer dan enkel hun verhalen. U dwingt de lezer niet enkel te focussen op uw grootvader. U nodigt hen uit ruimer te kijken. Zich ook te richten op de thuissituatie. Niet om daarin een excuus te vinden. Wel omdat u beseft dat het milieu waarin iemand opgroeit medebepalend kan zijn in de beslissingen die uw grootvader nam. Bovendien doet u de lezer nadenken over schuld en boete. Over schuldinzicht. Over een oorlogsverleden, dat nog altijd schuurt en wringt. In een helder geschreven verhaal over twee grootvaders verweeft u al die vragen. Aanzetten tot antwoorden strooit u uit doorheen het boek. Voor die uitnodiging tot reflecteren wil ik u van ganser harte danken. Dank dus. Dank. Dank. Dank.
Met vriendelijke groeten.
Reactie plaatsen
Reacties