Beste Sasja,
Uitgewist. Ik meen dat een titel nooit eerder zo kernachtig een samenvatting gaf van het eigenlijke boek. Want met dat ene woord wordt duidelijk gesteld wat het eigenlijke thema van het boek is. Uitwissen, wegvagen, dat is waarmee de protagonisten uit uw boek worden geconfronteerd. De ene wil het uitwissen voorkomen door te vertellen. De ander wil het uitwissen voorkomen door het voor zichzelf te houden en in zichzelf te koesteren.
Twee mensen ontmoeten elkaar in de trappenhall van een appartement. Een vrouw die over de negentig is en aan alzheimer lijdt. Een jongere man die net een nieuw leven begint in de Wit-Russische hoofdstad Minsk. Nog maar net hebben de twee elkaar ontmoet of de vrouw begint te vertellen. In één ruk door. Alzheimer noopt haar daartoe. Haar verhaal moet verteld worden. Omdat het niet mag vergeten worden. Omdat het nooit mag vergeten worden. Aanvankelijk staat de man afkerig tegen die opdringerigheid. Zachtjes aan verandert die houding naar aanvaarding. Hij aanvaardt zijn rol van klankbord. Van publiek.
Wat de vrouw vertelt is gruwelijk. In de Tweede Wereldoorlog wordt haar man door de Duitsers krijgsgevangen gemaakt. Het verhaal belicht de manier waarop de Sovjet-Unie tijdens en na de oorlog omging met haar soldaten die krijgsgevangen gemaakt werden. Het zijn overlopers. Het zijn verraders. Na de oorlog worden zij bij hun terugkeer naar de Sovjet-Unie bijna onmiddellijk naar de Goelag gestuurd. Hetzelfde lot valt ook de gezinsleden te beurt. De vrouw wordt naar een heropvoedingskamp gestuurd. Haar dochter wordt naar een weeshuis gebracht. Man en dochter zullen uiteindelijk in erbarmelijke omstandigheden sterven.
Het verhaal van de vrouw maakt heel wat los bij de man. In het delen van een verhaal voelt hij een zekere opluchting. Een zekere bevrijding. In die opluchting en bevrijding leest de man een uitnodiging. Een uitnodiging om op zijn beurt zijn verhaal te vertellen. Wat hij angstvallig voor zichzelf trachtte te houden, geeft hij nu toch vrije baan. Door te vertellen voelt hij zijn vrouw voor heel even opnieuw dicht bij hem. Zijn verhaal brengt haar opnieuw even tot leven.
De oudere vrouw en de jongere man worden elkaars publiek. De aanwezigheid van de een noopt de ander om verder te vertellen. Om het volledige verhaal vrij te laten. Zij moedigen elkaar stilzwijgend aan. Bij elkaar vinden zij troost. Vinden zij begrip. Verhalen worden uiteindelijk niet uitgewist. Zij worden gehoord.
Twee mensen die elkaar hun levensverhaal vertellen, het lijkt een eenvoudig verhaal. Toch heeft uw boek een diepere betekenis. Het echte hoofdpersonage is niet die oudere vrouw. Het echte hoofdpersonage is niet die jongere man. Het echte hoofdpersonage uit uw boek is de vroegere Sovjet-Unie. Is het huidige Rusland. Het wordt duidelijker als wij uw levensverhaal kennen. U bent een dissident en journalist uit Wit-Rusland. U bent een tegenstander van Loekasjenko en Poetin. Om die reden moest u uitwijken naar Zwitserland. In eigen land is uw werk verboden en riskeert u gevangenisstraf wegens deelname aan de oppositiebeweging tegen uw president. Vandaag reist u de wereld rond om de situatie in uw land en Rusland uit te leggen en aan de kaak te stellen.
Dit boek sluit perfect aan bij uw opdracht die u zichzelf stelt. In het boek lees ik een aanklacht tegen Rusland. Want ook Rusland wordt geconfronteerd met uitwissen. Het land wist hele delen van zijn geschiedenis uit. Alsof die nooit bestaan hebben. Met heel veel gemak scheurt het eigenhandig de zwarte bladzijden uit het boek van zijn geschiedenis. U gaat op zoek naar die zwarte bladzijden. Om die dan weer deel te laten uitmaken van het boek. Om dat boek beetje bij beetje vollediger te maken. U doet wat Rusland nalaat te doen. U confronteert het land met zijn geschiedenis. Want dat is wat elk land moet doen, de confrontatie aangaan met zijn geschiedenis om daaruit de juiste lessen te trekken. Pas als die confrontatie ten volle is gebeurd, kan een land een zuiverdere en mooiere versie worden van zichzelf. Pas als een land verantwoording aflegt voor zijn daden uit het verleden, kan het lering trekken uit die daden en die inzichten gebruiken voor zijn daden in de toekomst. Daarvan is Rusland nog een heel eind verwijderd.
Beste Sasja. Ik las uw boek. Een boek over vergeten. Over uitwissen. Een boek over het zich verzetten tegen dat vergeten. Tegen dat uitwissen. Terwijl ik de persoonlijke levensverhalen lees van Tatjana en Aleksandr ontdek ik heel voorzichtig die onderlaag. Een onderlaag waarin ik een aanklacht lees. Een aanklacht tegen een land dat zich ongevoelig toont tegenover zijn geschiedenis. Een aanklacht tegen een land dat vandaag nog altijd de gevolgen draagt van het uitwissen. Van het vergeten. Voor dat heldere en hartverscheurende verhaal wil ik u danken. Omdat het hulde brengt aan de kracht van herinnering. Daarom dus, dank. Dank. Dank. Dank.
Met vriendelijke groeten.
Reactie plaatsen
Reacties