Uitgelezen: De showman. Brief aan Simon Shuster.

Beste Simon,

Elk verhaal heeft een begin.  Alleen is het soms moeilijk dat begin helder te duiden.  U legt het begin bij de annexatie van de Krim.  In 2014.  In dat jaar meent u dat Zelensky van politiek comedian vervelt naar politiek activist.  Voordien talmde Zelensky met het innemen van een positie tijdens de opstanden en neigt hij naar neutraliteit.  Om deze afwachtende houding te duiden, verwijst u naar de verwevenheid van zijn firma’s met Rusland.  Bij de annexatie van de Krim schudt hij die afwachtende houding van zich af en doet hij tijdens een nieuwsprogramma een rechtstreekse oproep tot Poetin waarin hij pleit voor vrede.  Dat is het begin van uw verhaal.  Dat is het begin van uw boek.

Na de annexatie van de Krim trekt Zelensky langs het front en treedt met zijn gezelschap op voor de soldaten.  Hij ontwikkelt een enorm respect voor hen.  Hij doneert aan het leger en roept acteurs en popsterren op hetzelfde te doen.  Tijdens zijn tournee in de Donbas ontkiemt de idee om zich kandidaat te stellen voor het presidentschap.  U beschrijft hoe dat idee geleidelijk aan werkelijkheid wordt.  Eens hij dan werkelijk presidentskandidaat is, werd besloten van hem een blanco blad te maken, waarop kiezers hun ideeën van een perfecte president konden projecteren.  Om die reden wordt er geen gedetailleerd programma uitgeschreven en worden geen uitgesproken standpunten ingenomen.

Iedereen weet wie de presidentsverkiezingen won.  Zelensky wordt president.  In de analyse van deze overwinning merkt u op dat deze tot de golf van populistische overwinningen behoort.  U noemt het in uw boek de totale degeneratie van de vertegenwoordigende democratie.

Na de verpletterende verkiezingsoverwinning moet Zelensky aan de bak.  Er moet geregeerd worden.  Een blanco blad moet volgeschreven worden.  Beleid moet gemaakt en gevoerd worden.  Dan blijkt al snel dat populariteit snel kan gewonnen worden maar dat diezelfde populariteit behouden vaak een ander paar mouwen is.  Dat mag ook Zelensky ervaren.  In de derde winter van zijn presidentschap was hij niet erg populair.  De liefde voor hem was tanende.  Op dat moment kwam de oorlog.  De invasie.

Oorlog? Zelensky geloofde niet in de mogelijkheid van een oorlog.  Hij bagatelliseerde het risico op een grootschalige aanval.  Ondanks alle bewijzen, aangeleverd door Amerikaanse inlichtingendiensten, bleef hij geloven dat de Russen de dreiging van geweld gebruikten om concessies af te dwingen van Oekraïne en zijn bondgenoten.  Hij was ervan overtuigd dat hij kon onderhandelen met Poetin.  Hij bleef ervan overtuigd dat de Russische troepenopbouw aan de grens bluf was.  Maar zoals ik al schreef, toen kwam de oorlog.

Zelensky blijkt snel te kunnen schakelen.  Hij blijft niet piekeren over wat niet was gedaan.  Wel kijkt hij wat kan worden gedaan.  Tegelijk beseft hij bijna meteen wat zijn rol zal zijn in de reactie van Oekraïne op de oorlog.  Hij zal Oekraïne in de krantenkoppen moeten houden en de wereld overhalen te hulp te komen.  Wat hij wil doen is de Oekraïners erin laten geloven dat hun vrijheid de oorlogsopofferingen waard is en de rest van de wereld ervan overtuigen dat ze Oekraïne de andere kant moeten optrekken, in de richting van soevereiniteit, onafhankelijkheid en vrede.  Wat jij werkelijk wenst, is een einde te stellen aan het patroon van onderdrukking.  Hij wil die aanhoudende cyclus (Hitler, Stalin, Sovjetonderdrukking, Poetin) doorbreken.

Terwijl Zelensky zich focust op zijn nieuwe taak, geeft hij de legerleiding de vrijheid te leiden op het slagveld.  Generaal Zaloezjny zou de leiding nemen over de militaire operaties.  Die taakverdeling was meteen heel duidelijk.  Met het voortschrijden van de oorlog en het groeiende zelfvertrouwen bij Zelensky, komt die taakverdeling onder druk.  De relatie tussen de president en zijn generaal komt onder hoogspanning te staan.  Een relatie die uiteindelijk zal uitlopen op een scheiding, zo weten wij nu.

In uw boek focust u zich niet enkel op het verloop van de oorlog.  U hebt net zozeer oog voor de inspanningen, die worden geleverd om tot vrede te komen.  Zo was er de eerste drie weken een raamovereenkomst voor vrede.  Daarin zaten heel wat punten vervat: aanvaarding van status van neutrale staat, geen aansluiting bij de Navo, geen buitenlandse bases op Oekraïens grondgebied, geen militaire oefeningen met buitenlandse troepen.  Die raamovereenkomst, uitgewerkt door Oekraïne, werd evenwel doorkruist door het massacre van Boetsja.  Dat zette alles op zijn kop.  Deze stad werd een keerpunt.  Niet enkel in de houding van Oekraïne.  Ook in de houding van Europa en de VS.

Ondanks alles zal Zelensky blijven ijveren voor vrede.  Een rechtvaardige vrede.  Alleen wordt het moeilijker en moeilijker om te bepalen wat een rechtvaardige vrede is.  De visies daarop van Rusland en Oekraïne liggen ver uit elkaar.  Zo blijft Oekraïne bereid tot compromissen maar zal het nooit territoriale toegevingen doen.  Dat wordt voor Oekraïne de rode lijn.  De aanhoudende oorlog en het grote verlies aan mensenlevens heeft Oekraïne minder toegeeflijk gemaakt.

Uw boek beschrijft de oorlog tot het Oekraïense tegenoffensief van september 2022.  Terwijl ik deze brief uittik, is de oorlog in Oekraïne nog steeds aan de gang.  Een uitzicht op mogelijke vrede is er niet.  Toch durft u in uw boek vooruit te kijken naar die periode na de oorlog.  Naar die periode waarop de wapens definitief zwijgen.  Een land zal moeten opgebouwd worden.  Woede en frustraties zullen moeten begrepen en beantwoord worden.  De politiek zal een manier moeten vinden om op dat alles een antwoord te bieden.  Een geloofwaardig antwoord.  Dat vooruitzicht creëert spanningen.  De aanvankelijke eensgezindheid begint barsten te vertonen.  Zelensky is niet langer onaantastbaar.  Er komt kritiek op zijn beleid.  Op de manier waarop hij de oorlog aanpakte.  Er wordt gedacht aan nieuwe kandidaten voor een volgend presidentschap.  Terwijl de oorlog voortduurt, moet Zelensky ook een antwoord bieden op deze (politieke) uitdagingen.

Over die verre toekomst stelt u een aantal vragen.  Zo stelt u zichzelf de vraag wanneer er zal teruggekeerd worden naar een constitutionele democratie met regelmatige verkiezingen en persvrijheid.  Wanneer Zelensky afstand zal doen van zijn buitengewone bevoegdheden die hem onder de staat van beleg zijn verleend.  U laat die vragen onbeantwoord.  In de plaats daarvan spiegelt u ons een toekomstscenario voor waarin het volgende hoofdstuk in de geschiedenis van Oekraïne er weleens een van autocratie zou kunnen zijn.  Want dat acht u een mogelijkheid.

Beste Simon.  U hebt mij wakker geschud.  U bracht de oorlog in Oekraïne tot op mijn keukentafel.  Want dat is de plek waar ik uw boek las.  U toonde mij de slagvelden.  De bombardementen.  De gruweldaden.  De folterkamers.  De filtratiekampen.  De doden.  De gewonden.  U bracht alles samen.  Niet gefragmenteerd.  Wel overweldigend gebundeld.  In dat alles plaatste u Zelensky als centraal figuur.  Voor dat heldere, beschouwende en kritische totaalverhaal wil ik u van ganser harte danken.  Dank dus.  Dank.  Dank.  Dank.

Met vriendelijke groeten.