Uitgelezen: Het Catalaanse labyrint. Brief aan Sarah De Vlam.

Beste Sarah,

Als u mij zou vragen wanneer het volksreferendum in Catalonië plaatsvond, zou ik eerst en vooral een ogenblikje hard moeten nadenken.  Twee jaar geleden, zou ik vervolgens zeggen.  Misschien drie jaar geleden, zou ik er dan nog aarzelend aan toevoegen.  U ziet, ik heb het moeilijk om gebeurtenissen op een tijdslijn vast te zetten.  Het volksreferendum ging door op 1 oktober 2017.  Bijna zes jaar geleden.  Ik kan enkel besluiten, de tijd vliegt snel.  Net omdat deze snel vliegt, dienen wij diezelfde tijd dus wel te gebruiken.  Dat heb ik gedaan.  Ik las uw boek.  Over dat volksreferendum.  Ik had de verslaggeving toentertijd vanop een afstand gevolgd.  Vanop een grote afstand.  Misschien diende ik toch even van dichterbij te gaan zien.  Daarom aanvaardde ik uw uitnodiging.  Want een boek beschouw ik nog altijd als een uitnodiging.

U bent slechts een Belg in Catalonië en Spanje.  In uw functie als observator en verslaggever zou dat als een handicap kunnen beschouwd worden.  Toch is het dat niet.  U hebt de luxe aan de zijlijn te kunnen staan.  Vrij te kunnen observeren.  Het grotere plaatje te kunnen zien.  U schrijft niet vanuit zelfverloochening of schuldvereffening maar vanuit de drang om iets te willen bijdragen, vanuit een gelijkwaardige deelname aan het creatieproces.  U verzoent dankbaarheid tegenover uw gastland met een wakkere en scherpe pen.

Om te kunnen begrijpen hoe het tot een referendum is gekomen, spoelt u heel even terug.  Naar 2008.  Dat jaar zet het proces zich in beweging.  Het proces dat uiteindelijk zal resulteren in het volksreferendum.  Verschillende factoren voedden het groeiende nationale bewustzijn.  Er waren de economische crisisjaren na 2008.  Er was de unfaire Spaanse economische en financiële politiek ten opzichte van Catalonië.  Er was de frustratie dat er met Madrid niet meer kon onderhandeld worden.  Het gesloten en principiële staatsnationalisme van Partido Popular dat de pluraliteit van de Spaanse volkeren ontkent, domineerde.  Dat alles zou betekenen dat Catalonië zijn rug keerde naar de lange en gefrustreerde strijd om als gelijkwaardige partner Spanjes toekomst te tekenen.  Dat alles zou betekenen dat Catalonië in een stroomversnelling in het afscheidingsverhaal stapte.

In uw boek schetst u de aanloop naar het referendum.  De voorbereidingen.  De dag van het eigenlijke referendum.  De afloop van het referendum.  Om dan te eindigen bij de nadagen van het referendum.  Nadagen waarin de realisten tegenover de idealisten komen te staan.  Wat wij zien, is hoe na de roes de kater volgde.  Want dat is wat gebeurde.  U zoekt naar de redenen hiervoor.  Al vrij snel legt u de vinger op de wonde.  U komt tot het besluit dat het afscheidingsverhaal een emotioneel debat is.  Een debat dat drijft op emoties.  U meent dat het afscheidingsverhaal een andere uitkomst zou gehad hebben indien het debat rationeel zou gevoerd zijn.  Nogal hard schrijft u dat de onafhankelijkheidsmobilisatie te veel een parade was en te weinig een overtuiging.

In uw reconstructie van de feiten komt het beeld naar voor van een onvoorbereide regeringsploeg die bij gebrek aan een scenario heel uiteenlopende individuele beslissingen nam.  Er was geen concreet plan voor een transitoire overgangsstructuur en voor een voorbereide territoriale controleovername.  In heel het proces was nergens rekening gehouden met de vraag hoe een onafhankelijk Catalonië in het Europese plaatje zou passen en wat de reactie van de Europese Unie zou zijn.  De onafhankelijkheid van Catalonië zou een onvrijwillige Cat-exit impliceren.  Die Europese kijk op het debat werd genegeerd.

U wijst niet enkel op een falen bij de onafhankelijkheidsbeweging.  Net zozeer werden fouten gemaakt aan Spaanse kant.  In hun arrogantie negeerden de opeenvolgende Spaanse regeringen talloze knipperlichten.  Zij voerden een beleid dat enkel op een confrontatie kon uitlopen.  In plaats van een harde vuist had een open hand een andere afloop kunnen garanderen.  De vraag blijft wat er zou gebeurd zijn indien Spanje het referendum niet zou verboden hebben maar in plaats daarvan de tegenstanders van onafhankelijkheid gemobiliseerd zouden hebben om te gaan stemmen.  Want bij de uitslag van het referendum kunnen vragen gesteld worden.  Zevenenvijftig procent had geen stem uitgebracht en tien procent had nee gestemd.  Indien Spanje de ratio had laten overheersen en niet de emotie was de uitslag misschien anders geweest.

Eén ding is zeker.  Spanje is er niet in geslaagd het onafhankelijkheidsgevoel plat te knijpen, en nog minder het te helen.  Waar ze wel in geslaagd zijn, is het terug onder de radar te brengen.

Wie denkt enkel het verhaal van het volksreferendum te zullen lezen, denkt verkeerd.  Uw boek waaiert uit.  We leren niet enkel Catalonië kennen.  Net zozeer leren wij Spanje kennen.

Wij lezen over het Spaanse transitieproces naar democratie.  Over de Spaanse democratie.  Wij lezen over de tekortkomingen van die democratie.  Over de uitdagingen van diezelfde democratie.  Wij lezen over de erfenis van Franco.  Over de afloop van de dictatuur.  Wij lezen over de verwoestende impact van een burgeroorlog.  Over een verleden dat niet of nauwelijks werd verwerkt.  Wij lezen over de schaduw van Franco die nog steeds over het land hangt.  Over de gevolgen van een regime die tot op de dag van vandaag nog voelbaar zijn.

Wij lezen over de Catalaanse identiteit  Over het samenleven en samenwonen.  Wij lezen over immigratie en emigratie.  Over de spanningen binnen de samenleving.  Wij lezen over het witte karakter van de onafhankelijkheidsbewegingen.  Over het gebrek aan diversiteit en de uitdaging om ook de immigranten te betrekken bij het Catalaanse project.  Wij lezen over de vrije geest van de Catalanen en hun democratische aard.  Over hun open vizier op de wereld.  Wij lezen over de taalstrijd.  Over taal als verbindende factor.

U eindigt met wijze woorden.  U schrijft dat nationalisme een constructie is die de eigen kwetsbaarheid zoveel mogelijk vermijdt en de eigen identiteit steeds weer wil verpakken.  Die woorden blijven hangen bij mij.  Omdat ik het wil vertalen naar het Catalaanse verhaal.  Naar het verhaal dat u schreef.  Ik wil kijken hoe en waar ik die woorden kan terugvinden.  Maar uw wijze woorden reserveer ik niet enkel uitsluitend voor het Catalaanse verhaal.  Ik tracht het te exporteren naar Vlaanderen.  Ik tracht die wijze woorden toe te passen op Vlaanderen.  Die betrachting is een hele uitdaging.  Eén ding kan ik na het lezen besluiten.  Uw boek is niet af.  Uw boek gaat verder.

Beste Sarah.  Ik ging op reis.  Met u als gids.  Naar Spanje.  Naar Madrid.  Naar Catalonië.  Naar Barcelona.  De tocht was lang maar de gids was ervaren.  U hebt mij inzicht gegeven.  Historisch inzicht.  Maatschappelijk inzicht.  Zonder enige vooringenomenheid.  Zoals ik reeds schreef, u belichtte het grotere plaatje.  Dat was verhelderend.  Voor dat alles wil ik u danken.  Van ganser harte.

Met vriendelijke groeten.