Beste Kristina,
Enkele jaren terug was ik in Sint-Petersburg. Ik was onder de indruk. Ik was zwaar onder de indruk. Toen dacht ik dat het bijzonder fijn zou zijn indien ik de mogelijkheid zou hebben in een teletijdmachine te stappen. Een teletijdmachine die mij zou terug flitsen naar dezelfde stad in een andere tijd. Graag zou ik teruggaan naar het einde van de zeventiende eeuw. Naar het begin van de achttiende eeuw. Uiteraard wist ik dat die mogelijkheid onbestaande was. Het was slechts een gedachte. Een heel spontane gedachte.
Jaren later lees ik uw boek. Wat ik enkele jaren terug onmogelijk achtte, wordt nu mogelijk. Met uw boek schenkt u mij een tijdsreis. U doet mij terugkeren naar het Sint-Petersburg op de overgang van de zeventiende naar de achttiende eeuw. Daarvoor brengt u mij naar het sterfbed van Catharina I van Rusland, keizerin en echtgenote van Peter de Grote. Zij wordt mijn bevoorrechte getuige. Vanop haar sterfbed vertelt zij haar verhaal. Haar levensverhaal. Met die getuigenis verleent zij mij toegang tot het hof van de grote keizer. Het wordt een wonderlijke reis. Een reis waarbij ik mijn ogen wijd opentrek. Van verbazing. Van verwondering.
Bij het levensverhaal van Catharina moet ik denken aan de film ‘From zero to hero’. Een film over Jean-Marie Pfaff die er nooit gekomen is. Niemand zou ooit vermoed hebben dat Marta Helena Skowronska, de eigenlijke naam van Catharina, ooit keizerin zou worden van Rusland. Bij de dood van haar ouders werd zij verkocht als huishoudhulpje. Zij werd verkracht door een legertje Russische soldaten. Van een Russisch kapitein, die haar redde van de dood, ging zij over in handen van een Russisch veldmaarschalk. Van liefde was geen sprake. Wasvrouw en lustobject, meer was zij niet. Uiteindelijk komt zij terecht bij een trouwe vriend en favoriet van de keizer. Om dan tenslotte doorgegeven te worden aan de tsaar. Van een niemendal klimt zij op tot één van de machtigste vrouwen uit haar tijd.
Al die stappen benoemt Catharina. Zij gaat niets uit de weg. Zij vertelt over haar zwaarste vernederingen. Over haar grootste pijnen. In haar overlevingsstrijd kan zij slechts rekenen op één iemand. Op haar bewaarengel. Die bewaarengel stelt haar voor aan Peter de Grote. Hij zal alles doen om haar in de gunst te houden bij de keizer. Om dat te doen, overleggen zij samen. Zij maken plannen. Zij kijken en denken vooruit. Haar uitzonderlijke status is geen evidentie. Om die status te behouden, moet gevochten worden. Bijna dagelijks. Niks is zeker aan het hof van de keizer, dat wordt geregeerd door gekmakend wantrouwen, verdenkingen, list en bedrog. Wat gezegd wordt is niet belangrijk. Aan het hof moet men uitkijken voor wat niet gezegd worden. Voor wat tussen de regels meegegeven wordt. De taal aan het hof is een codetaal. Die code moet gebroken worden om te kunnen overleven.
Wij krijgen niet enkel het levensverhaal van Catharina. Dat alleen al zou voldoende zijn voor een boek. Toch krijgen wij meer. Veel meer. Catharina laat tegelijk haar licht schijnen over haar nieuwe vaderland. Over Rusland. Het beeld, dat zij ons voorschotelt, is niet fraai. Verre van zelfs. Het geschetste beeld is ontluisterend. Soms twijfel ik of Catharina die woorden ooit gesproken heeft. Soms vermoed ik dat u uw mening over Rusland in de mond van Catharina legt. U bent van Litouwen. Over de vriendschapsbanden tussen Litouwen en Rusland kan heel wat gezegd worden. Ik kan mij inbeelden dat die banden momenteel onder zware druk staan. Ik kan mij niet van de indruk ontdoen dat u die woorden influistert bij Catharina. Als zij het heeft over de Russische aristocratie spreekt zij over ruwe barbaren die verbleekten bij de Westerse aristocratie. Omdat zij als keizerin beseft dat dergelijke opinies moeten onderbouwd worden, geeft zij hiervan vele voorbeelden. Dat grote verschil met het Westen ervaart zij ook op haar reizen buiten Rusland. Buiten Rusland heerst de hoffelijkheid. De politesse. De mensen in het Westen zijn beleefder, minder wreed, beschaafd. Zoals ik al zei, onze keizerin is bijzonder kritisch over haar nieuwe vaderland.
Die kritische blik op Rusland doet mij ook stilstaan bij de huidige tijden. Terwijl ik uw boek lees moet ik heel regelmatig denken aan de oorlog in Oekraïne. Ik merk gelijkenissen op. Die gelijkenissen merk ik op als ik lees hoe de Russen ook toen al het verkrachten van vrouwen en kinderen als oorlogswapen gebruikten. Catharina was daarvan getuige. Zij heeft het zelf meegemaakt. Zij heeft het niet van horen zeggen. Zij was getuige. Dat is evenwel niet de enige gelijkenis. Die gelijkenis merk ik ook op als Catharina vertelt over de veroveringsoorlogen. Als zij vertelt over oorlogsmidaden. Over het innemen en schoonvegen van dorpen en steden, waarbij geen onderscheid wordt gemaakt tussen militairen en burgers. In haar woorden klinken echo’s van het huidige Boetsja. Tegelijk hoor ik in de rechtvaardiging van de keizer voor de veroveringsoorlogen de woorden van Poetin weerklinken. Voor Peter de Grote was alles, alle gebieden waarop hij aasde, sinds jaar en dag Russisch. Het Westen was voor Peter de Grote het gebied waar alle kwaad en ontucht en verdorvenheid vandaan kwamen. Ik lees over vroegere tijden terwijl ik tezelfdertijd moet denken aan de huidige tijden. Soms kan een boek vele dingen samenbrengen.
Beste Kristina. Uw boek deed wat een goed boek moet doen. Ik wou het boek niet uit handen geven. Ik wou het boek niet dichtklappen. Het enige wat ik wou doen, was lezen. Lezen om te weten. Lezen om te begrijpen. Ik wou naar Rusland. Ik wou naar het sterfbed van Catharina. Omdat zij mij vanuit haar tijd deed kijken naar mijn tijd. Ik ging haar tijd beter begrijpen. Ik ging mijn tijd beter begrijpen. Wat ik in mijn brief in vele woorden trachtte duidelijk te maken, kan ik in deze afsluitende woorden misschien kort en bondig samenvatten. Uw boek is een aanrader. Een absolute aanrader. Daarom wil ik u dus van ganser harte danken. Voor dat fantastische boek. Voor die begrijpende inzichten. Dank dus. Dank. Dank. Dank.
Met vriendelijke woorden.
Reactie plaatsen
Reacties