Uitgelezen: Geen zee te hoog - Japan en de Japanners in de 21ste eeuw. Brief aan Paul Muys.

Beste Paul,

Sommige boeken worden gelezen om één of meerdere redenen.  Voor uw boek kan ik meerdere redenen aanhalen.  Een eerste reden is mijn nonkel.  Hij was missionaris in Japan.  Als hij niet in Japan was, verbleef hij vaak bij ons.  Hij bracht Japan in onze huiskamer.  Hij bracht verhalen binnen.  Hij bracht gekke, Japanse cadeautjes binnen.  Hij bracht Japanse vrienden binnen.  Een tweede reden is de wagen van mijn tante.  Meer dan vijfentwintig jaar reed zij met een Toyota Corolla.  Op de achterruit hing al die jaren een sticker.  My Toyota is fantastic, dat was de slogan op de achterruit.  Die slogan stond voor kwaliteit.  Voor innovatie.  Voor moderniteit.  Jawel, die slogan stond voor het nieuwe Japan.  Een derde reden ten slotte is mijn reis naar Japan.  Vijf jaar terug reisde ik af naar Japan.  Ik wou al die opgestapelde verhalen in mijn hoofd aftoetsen aan de werkelijkheid.  Ik keek mij de ogen uit de kop.  Ik keerde terug met nog meer vragen dan ik vertrok.  Om antwoorden te vinden had ik boeken nodig.  Daarom las ik uw boek.

In uw inleiding schrijft u dat uw boek een poging is om de lezer nader te laten kennismaken met de Japanse samenleving én haar beter te begrijpen.  Dat leek mij een mooi uitgangspunt.  Als geen ander begrijpt u dat voor een goed begrip van het heden de kennis van het verleden noodzakelijk is.  U start uw boek dus met een beknopt historisch overzicht.  Van het shogunaat tot het hedendaagse Japan.  Na die reis doorheen de geschiedenis zijn wij klaar voor een analyse van het Japan, zoals wij het vandaag kennen.  Van het Japan, waarover wij vandaag lezen.

U vertelt vlot en gemakkelijk over het Japanse verleden.  Voor een Japanner zelf blijkt dit een moeilijkere oefening te zijn.  Het land zit met een onverwerkt verleden.  De geschiedenis een juiste plaats geven lijkt voor diezelfde Japanner moeilijk te zijn.  Het land neemt niet even nadrukkelijk afstand van zijn verleden als Duitsland dat deed.  Die moeilijke omgang werpt zijn schaduw over het Japan van de 21^ste eeuw.  In die optiek schrijft u over nationalisme.  Over conservatieven.  Over negationisten.  Zo kan ik lezen dat patriottisme en moreel onderricht binnen het Japanse onderwijs officiële leerdoelstellingen zijn.  Leerlingen krijgen te horen dat gehoorzaamheid aan de natie voorrang heeft op individuele rechten en vrijheid van denken.

Dat is één punt waarmee Japan worstelt.  Er zij er nog.  U schrijft over de politisering van het Japanse rechtsstelsel.  In Japan is er geen sprake van een onafhankelijke rechterlijke macht.  Ik frons de wenkbrauwen.  Dat doe ik ook als ik lees over de bijna afwezigheid van een vrije en onafhankelijke pers.  In 2019 stond Japan volgens Reporters without Borders op de 67^ste plaats qua persvrijheid.  Ik dacht dat Japan een democratie was.  U plaatst hierbij ernstige kanttekeningen.  Nog moeilijker wordt het als ik lees over de IJzeren Driehoek.  Zo wordt het politieke systeem genoemd waarbij de regeringspartij LDP, de bureaucratie en de industriefederatie Keidanren alles (of toch bijna alles) in achterafkamertjes bedisselen en beslissen.  Ver weg van enige democratische controle. 

U schrijft over het armoedeprobleem.  Eén op de zes Japanners leeft onder de armoedegrens.  Vooral alleenstaande laaggeschoolde vrouwen worden vaak geconfronteerd met armoede.  Hierbij aansluitend schrijft u over de positie van de vrouw.  Die positie lijkt te evolueren.  In positieve zin.  Dat is nodig als ik lees dat Japan op een lijst van 144 landen pas op de 110^de plek staat inzake gelijke rechten voor de werkende vrouwen.  Die slechte arbeidspositie heeft een effect op het geboortecijfer.  Japan moet dringend aan de slag want het wordt momenteel geconfronteerd met een bevolkingsafname.

Die bevolkingsafname heeft zo zijn gevolgen.  Het aandeel van de economisch actieve bevolking daalt.  De vergrijzing neemt toe en doet de pensioenlast stijgen.  Oplossingen worden gezocht.  Er wordt nagedacht over immigratie.  Die denkoefening botst met het Japanse streven naar harmonie en het Japanse eilandgevoel.  Er wordt nagedacht over manieren om personeel te vermijden.  Het verschijnen van robots in het straatbeeld en op het werkveld en het toenemende aantal automaten is een poging om het personeelstekort te counteren.  Er wordt nagedacht over een verhoging van de pensioenleeftijd.  De pensioenleeftijd van zeventig jaar lijkt verworven.

Ik schreef reeds over het Japanse streven naar harmonie.  Die harmonie en de wil tot samenwerken zijn sleutelbegrippen in het Japanse denken.  Die sleutelbegrippen hebben een invloed op bijna alle aspecten van het dagelijkse leven.  Het laat zich voelen op de werklvloer.  In de rechtbank.  In de politiek.  Het laat zich zelfs voelen in de taal. In de manier waarop men met elkaar omgaat.  U geeft duiding.  U geeft voorbeelden.  Want beweringen kunnen nooit vrijblijvend zijn.  Beweringen moeten gestaafd worden.  Dat weet u nog uit uw tijd als nieuwsanker en reportagemaker voor Panorama. 

U schrijft over nog andere dingen.  Uiteraard.  U schrijft over de natuur.  Over biodiversiteit.  Over klimaat.  Over kernenergie.  U schrijft over de ramp in Fukushima.  Over de gevolgen.  Over de kosten.  Over de schuldvraag.  U schrijft over het plichtsbesef.  Over zelfmoord.  Over corruptie.  Over het leeglopende platteland.  U schrijft over de bedreigingen voor Japan.  Over de globalisering.  Over de afbrokkelende isolatie.  Over de verhoudingen met andere landen.

Het land zou een egoïstische samenleving zijn die geen migranten duldt.  Het land zou vrouwonvriendelijk zijn.  Het land zou sterk zijn in het kopiëren van onze industrie.  Het land zou een weinig democratische, feitelijke éénpartijstaat zijn.  Het land zou onverantwoord omspringen met kernenergie.  Dat zijn de vooroordelen die al te gemakkelijk blijven hangen.  In uw boek tracht u die vooroordelen te ontkrachten.  U brengt nuance in het verhaal.  U toont de beide kanten van het verhaal.  U schetst de veranderingen.  De oppositie.  De evoluties.  Waardoor het land traag maar gestaag verandert.  In uw boek schetst u hoe het land vele rampen op een wonderlijke wijze en in snel tempo overwon.  U toont de lezer hoe Japan die wonderlijke kracht ook zal gebruiken in het aanpakken van de uitdagingen en problemen van vandaag.  Ik las uw boek en kan enkel besluiten dat voor Japan geen zee te hoog is.

Beste Paul.  Ik wil u danken voor uw boek.  Uw boeiende boek.  Uw interessante boek.  Uw beknopte maar volledige boek.  Heel even was ik opnieuw in Japan.  In dat fascinerende land.  Voor die imaginaire reis wil ik u danken.  Van ganser harte.

Met vriendelijke groeten.